1   Үбгэн Жэбжээнэй хадаа үншэн гансал хүбүүн байһан гэхэ. Аба эжыгынь хадаа урданай баяд ноёд добтолжо, адуу малтайнь абаа-шаҺан гэдэг. Ганса хүбүүн утаариин нүхэндэ үлэһэн байха Утаариин нүхэн соо хүбүүгээ хээд голомтодоо орхёод до, эхэ эсэгэ хоёрынь баяд ноёдто абаашуулһан ха.

Тэрэ хүбүүн горьтой болоод лэ ан гүрөөл агнадаг болобо ха, хоол хэхын түлөө. Хубсаһанш, хоолш — юунш байхагүй. Урда хойноо мүнөөхи туулайн, шандаганай apha уяад ла, иигээд лэ ябадаг байгаа.

— Аба эжышни хэн бэ? — гэхэдэ:

— Уулын орьёл абатайб, утаариин нүхэн эжытэйб, — гэдэг байгаа.

2  Хүбүүн горьтой болобо ха. Горьтой болоходоо, бодол түрэбэ ха: Таяса сусал гал болодоггүй, Ганса хүн хүн болодоггүй, нүхэртэй болохо байна", — гэжэ.

Зуун урда зүггэнь Шаралдай Мэргэн гэжэ багша байһан гэхэ. Тэрээндэ хүрэжэ ошобо ха, хубита нүхэрни али гэртэ байнаб гэжэ һураха гэжэ. Ерэхэдэнъ — үрхэшьегүй, үүдэшьегүй гэр байна.

— Үрхэтэйем һаа неэ, үүдэтэйем haa онгойлго, үгы һаашни таһа харбахаб, — гэбэ тэрэ хүбүүн.

3  Номо һаадагтай ябаһан байгаа. Тиигээд арай гэжэ орохо газар оложо ороходонь, Шаралдай Мэргэн шара эреэн могой болоод голомтоёо гурба дахин оройгоод хэбтэһэн аад лэ, "аа" гэжэ бодожо ерэһэн гэхээ. Бодожо ерэхэдэнь, иимэ ушараар ябаһан хүнби гэжэ хүбүүн хэлэжэ үгэбэ ха.

— Баруун хойто зүгтэ Лабандуу хаанай басаган гэжэ Лабша гуаа дангина басаган байха, — гэжэ хэлэбэ.

— Тиигээд тэрээндэ ямар юумээр ябажа хүрэхэбиб? Унаагуй ябаган хүн гээшэб, — гэбэ.

4   Баһал нэгэ ан хэжэ ябахадань, эдьхэемээ хэжэ ябахадань, зээрдэхэн дааган, унаган хүбшэ cooho олдоо. Тэрэ даагаяа морин болгоогоо. Морин болоходоо, долоон жэлдэ эсэдэггүй Доёр зээрдэ морин болоо. Тэрэнээ унаад лэ, баруун хойто зуг баряад гарабаем бэддаа. Тэндэ хүрэхэ гэжэ ябатараа, тэрэ Лабандуу хаанай haaлишануудаар, тугал адуулжа байһан тугалша үбгэнтэй уулзаба. Тэрээнһээ һураба:

— Хаан басагатай гү? — гэжэ.

— Басагатай.

— Ши хаанай юу хэдэгэбши?

5  — Би хаанай тугалшан гээшэб. Үхэрөө абаашаад haaxa. Тиигээд лэ үнеэ һаагаад лэ һаалишад хүнэгөө угааха. Тиихэдэ лэ хүнэгэй угаадаһа уудагалби дна. Тиигээд лэ хаанай басаганай унтахадань, хүлынь ула долёожо унтуулдагби, — гэнэ.

Тиихэдэнь лэ тэрэ хүбүүн үбгэнэй хубсаһыень үмдөөд лэ, ту­галшан болоод лэ, тугал туугаад лэ ошобо юм бэддаа. Тиигээд тугалынь оруулжа ерээд лэ, тэрэ хүнэг юумэ угаахадань лэ угаадаһайнь ууба. Тэрэ хаанай басаганай булган хүнжэлдөө бууяжа, халюун хүнжэлдөө хааяжа хэбтэхэдэнь, хүлынь долёохо ёһотой болоно. Нэгэ тугалай хэлиинь абаад ошоһон байгаа тэрэшни. Тугалай хэлэнэй зөөлэн газараарань басаганай хүл долёожо байтараа, хатуу шэрүүн газараарань долёожорхибо ха.

6   — Аа, юум?! — гээд лэ тэрэ басаган бодожо гаршэрээ. Басага-най бодоходонь, хүбүүн хөөрэлдэбэ ха тэрэ басагантай. Хөөрэлдөөд лэ, тэрэ хүбүүн басаган хоёр үбгэ һамган болохо болобо. Тэрэ басагые Шаазгай Мэргэн хаанай Шагшага Мэргэн Тайжа хүбүүндэ хадамда үгэхөөр хэлсээтзй хурим түрэ түхеэржэ байһан ха.

Түрэ дээрэ хүбүүн ошобо ха. Тиихэдээ долоон жэлдэ эсэдэггүй Доёр зээрдэ мориёо хаанай адуундань табижархиһан гэхэ. Хаанай адуундань табихадаа, баруун урда хүлдөө мүнгэн бугаагтай хөө хара морин болгоод табяа ха

Тиигээд лэ хаан басагаяа хадамда үгэхэдөө асууна ха:

— Зээ, щи ямар мори унахабши?

Тэрэ басаган хүбүүн хоёр хэлсэһэн байгаа, тиимэ мори табихаб, тиимэ болгохоб гэжэ.

7   — Баруун урда хүлдөө мүнгэн бугаагтай хөө хара мори унахаб, — гэжэ басаган харюусана.

Тиихэдэнь лэ хаан хэлэжэ байна гэхэ:

— Энэ хариин хүнэй харатан, хоротон гээшэ гү, яагаад энэ манай адууи һүрэгтэ иимэ мории бии болохо байгааб, — гэжэ байна ха.

— Абамни, эды олон адуун һүрэг сооһоотнай гансахан мори эрижэ байна гээшэб, үгэнгүй байха аргагүйт, үхэ ёһотойт, — гэжэ байна ха басаганиинь.

Гансахан басагандаа үгэбэл даа эриЬэн морииень. Тэрэ моримнай хөө хара морин бэшэ, долоон жэлдэ эсэдэггүй Доёр зээрдэ морин байжа, хубилха аргатай байба ха. Тэрэ мориной ууса дээрэнь нэгэ сог шэнги улаан юумэ байгаа ха. Тэрэнь хадаа дээгүүр дэгдэшэхэ аргатай болгодог байгаа Доёр зээрдэ мориие.

8   Мүнөөхи басаганай морин дээрэ һуухатайнь хамта морин гэнтэ дээгүүр дэгдэшэбэ ха. Шаазгай Мэргэн хаанай Шагшага Мэргэн Тайжа хүбүүн мориной дэгдэхэдэ, таһа һуршөө гэдэргээ. Тиихэдээ тэрэ һамгаяа алдааем бэддаа. Тиигээд лэ байхадаа Шагшага Мэргэн Тайжа хэлээ гэнэ: "Арбан жэлдэ абаахайн муреор ябажа, хо рин жэлдэ хорхойн мүрөөр ябажа, олохоб энэ һамгаяа", — гээ.

9   Тиигээд лэ мүнөөхи хүбүүншни һамгаяа абаад байрадаа ерэбэ ха. Һамгатайгаа, морьтойгоо гурбан амитан байба хаш даа. Тиигээд тэрэ хүбүүн ан юундэ гарадаг байгаа ха, мал адууһагуй. Тиихэдэнь тэрэ золигшни ерээд лэ, Шагтага Мэргэн гээшэ, һамгыень абаад ябашаба. Агнууриһаа бусажа ерэхэдэнь, һамганиинь үгы. Үбгэндөө бэшэг бэшэжэ орхиһон байгаа тэрэ һамган: "Зай, иигээд лэ дүүрөө юм ха даа. Минин хойноһоо нэхэхэ гээшэ бэрхэтэй. Энэшни гайтай амитан байна" — гэжэ.

10   Жэбжээнэй хүбүүн хойноһоон ябашаба гэяэл даа. Хоноод, саашаа ошоһон гаэартань хүрэжэ ошобо. Тэндээ баһал бэшэг бэшззд орхиһон байгаа Һамганиинь: "Энэшни һомо номынгоо зэбын хурса түмэр дээрэнь нюргаараа хүндэлэн унтадаг хүн байна", — гэжэ. Тэрээн дээрэ тиигэжэ унтадаг хадаа Шагшага Мэргэн Тайжа бараг хүн байгаа ёһотой.

Тингээд Үбгэн Жэбжээнэй саашаа ябабал даа. Харгыда аяшараа юм бэддаа. Зуураа тэрэшни амарба ха. Барагтай бэетэй хүн байгаа хаш.

Хүлынь нэгэ горхоной урда тээ, тархинь хойто эбэртэнь. Тэрээгүүр нэгэ адуушан ябаһан ха. Тэрэ адуушан Үбгэн Жэбжээнэй хамар дээрэнь ошожо һуужархиба гэнэ. Тэрэнь барагтай хамартай байһан (минии хамарһаа горьтойхон байгаа гэжз онтохошон хэлэнэ). Тэрэ адуушан хамар дээрэнь һуугаад унгашхоо.

"Газар газарай агаар иимэ ондооемаабы", — гэжэ Үбгэн Жэбжэзнэй бодоно. Тиигэжэ байтарынь лэ долоон жэлдэ эсэдэггүй Доёр зээрдэ морин дэ хүлөөрөө сабшаба гэнэ, түүрээбэ гэнэ: "Түргэн гэгшын бодог' — гэнэ.

11   Бодобо гэнэ. Тиитзэд дэ саашаа ябаяд лэ хүсөө ха даа Шагшага Мэргэн Тайжые. Алшууртай тамхияа хуршаадаа уяжархёод лэ харбаба. Тамхияа андалдая гэжэ тамхияа андалдажа татаба. Тиигээд лэ туршалсаа ха даа тэдэ хоёр. Шаазгай Мэргэн хаанай Шагшага Мэргэн Тайжа Үбгэн Жэбжээнэйдэ хүсэ хүрэхэ аргагүй болобо ха. Тиихэдээ Шагшага Мэргэн Тайжа гээшэ булжамуур шубуун болоод ниидэбэ ха. Үбгэн Жэбжээнэй хойноһоонь харсага болоод тэрэ шубуу барижархиба. Тэрээнһээ сааша хубилхадаа, Шаазгай Мэргэн хаанай Шагшага Мэргэн Тайжа таряан болоод сасаршаба.

Таряан болоод сасаршахадаяь, Үбгэн Жэбжээнэй тахяа* гү, али петух болоод хуу туужэ эдижэрхибэ.

Тиижэ дайгаа даража, һамгаа байрадаа асаржа, одоо тэндээ жаргажа байһыем хашдаа.