1  Охтор хара шибэри узуурта үбүгүн һамган хоёр Тысхэ Бисхэ хүбүүтэй. Хүбүүниинь бүхэ, муяа мундуй. Хүбүүндээ дура үгээдөөд, хүбүүеэ алаха аргаяа шүүбэ.

— Тысхэ Бисхэ хүбүүмнай, урай ныгэ* ехэ үхэр манай зэрлигшэжи арляа былэй*. Энэ шибэртэ ябана хал даа, быдэржи гарыш! — гыбэ*.

Аргамжи баряад, шнбэрээ эайгаад: "Oo!..Оо!" — гыжи ябана, үхэрээ дуудажи. Ныгэ ехэ баабгай гүйжи гарширбэ. Баабгайяа ба­ряад, нуга хуха татаад, аргамжаараа хоолойһоонь үяад, хүтлөөд гыртээ ерэбэ.

2  Ыхэ ысэгэ хоёрын баабгайеын хараад:

— Таби, таби, — гынэ.

— Ядаа, ядаа гыжи олжи үхэрээ асараад, табиха гыжи юун юумаб? — гээд хотон соогоо уяеэһээрээ табижы хааба.

Yглөө бодоходонь, баабгай унеэһиинь барни дяржи алашхоод, идешхөөд байба. Үбүгүн һамган хоер:

— Одоо яаха хыргэхэ былэйбибди, — гыжи. — Ынээниимнай, ынаэ хүбүүемнай, юун дарха, алаха былэй, — гыжи хылсэжи, — мыхэлжи ойн эжиндэ ыльээел, тырэ ойн эжин алхагуйаабии, — гыжи хылсэбэ.

— Хөөхэй, — гынэ хүбүүгээ, — ынэ* урда тайгада ныгэ хун юһэн тамгайн тогооемнай барьхаяа абаашаа былэй. Мүнөө бодсо асаржи үтэнэгуй. Ошожи тогооёо асара! — гыбэ.

3  Тысхэ Бисхэ хүбүүн ойн модоор шарга хыжи, ойн баабгайяа хүлэжи ошобо. Урда ойдо ошходонь, ойн модые узуураариин отолжи, тайгуйн модые тархяариин харбажи барьһан ныгэ табхагар хара соол байна. Тындэ орба Юһэн тамгайн тогоондо дүүрэ хүүни хүл, rap шанаатай бусалжи байна. Тысхэ Бисхэ хүбүүн:

            — Хүүни тогоое асараад, мүнөө болсо абаашши үгөөтэйш! — гээд шулыенъ гал дээрэ адхаад, тогооен шырээд газаа тээшээ гаргаба.

— Юун тогооешни асарлайби, — гээд ойн эжин носолдобо. Тысхэ Бисхэ хүбүүн ойн эжиие уруй хуруй тэтаад, яҺан яргай бодсоронь хүлеэд, сохёод, тогооёо тээгээд, ойн эжиеэ боожи барюулаад, ойн баабгайяараа гэртээ гүйлгэжи ерэбэ.

4   Ыхэ ысэгэ хоерын:

— Ай, бурхан! Одоо яаха хыргэхэ былэйбибди? Юумэдэ дарагдахаяа болибо, — гыжи. — Хүл мугуй арляе, — гыжи хылсэбэ.

Ойн баабгайяа уяад газаа, ойн эжиеэ хүлеэд хонобо. Үглөөниин бодожи ыхэ ысэгэ хоёртоо хылэбэ:

— Та намайе даражи ядабат. Та һуун яргагтуй, — гыжи. — Би ябан яргахамни, — гыжи хылээд, газаа гараад, ойн эжиеэ хүлилгыень тайлаад:

— Ойдоо саашаа арля! — гышхэбэ.

Ойн баабгайяа уялгайн тайлаад:

— Ойдоо арля! — гышхэбэ.

5   Тысхэ Бисхэ хүбүүн хүл мугуй ябаба. Яба ябаһаар ябаба. Тиижэ ябхадань, ныгэ ехэ шулууе үргөөд, доошоо оршоһон хүүни мүр байба. Тысхэ Бисхэ хүбүүн тырэ шулууеын үргүбэ. Туруун үргүхэдээ, үбдүгтөө хүрсэрэ үргэбэ, хойто үргүхэдээ, толгойдоо хүрсэ үргүбэ.

— Гарша ер наашаа! — гыбэ, Тындэһээн ныгэ ехэ бүхү хүн гарши ербэ.

— Ямар бүхү гоумши! — гынэ.

— Бүхүдө орходоо юун бүхү гээбши.

— Шамһаа бүхү юумэ хаана бии юумэб? — гынэ.

Нүгөөдэнь хылнэ:

— Шанха хойто зүгтэ, охтор шибэри узуурта үбүгүн һамган хоёри хүбүүн, Тысхэ Бисхэ хүбүүн, үнэн бүхү тырэ бизэ, — гынэ.

— Ойн баабгайяар унаа хыжи ябаһан, ойн эжээр ямшиг хыжи ябаһан үнэтэ бүхү тырэ бизэ, — гынэ.

— Тырэшни билби, — гыбэ. — Зэ, хоюулан хани болое, — гыбэ.

6   Тиигээд яба ябаһаар ябабад. Ябажи ябхадань, ныгэ хүн үндүр уулайе намтар уула дээрэнь табижи байна, намтар уулайень үндүр уула дээрэнь табижи байна. Хажуудан ошожи:

— Ямар бүхү юумши, — гэбэ.

— Бүхүдө орходоо юун бүхү гээбши, — гынэ тэрэ хүүниин.

— Шамһаа бүхү хүн хаана байха юумэб? — гыжи Тысхэ Бисхэ һураба.

Тиихэдэн тырэн хылнэ:

— Шанха хойто зүггэ, охтор шибэри узуурта үбүгүн һамган хоёри хүбүүи, Тысхэ Бисхэ гээши, үнэтэ бүхү тырэ бизэ. Ойн бааб­гайяар унаа хыжи, ойн эжээр ямшиг хыжи ябяна тырэ бүхү, — гынэ.

— Зэ, гурбууландаа хани нүхэр болое, — гээд ябаад одобо.

7   Яба ябаһаар ябажи ябана. Тиихэдэнь ныгэ хүн далайе алаараа гаталжи, загаһайнь һахулаараа* шүүжи барьжи байна.

— Ямар иимэ аймшагтай юумэбши, — гыбэ тырээни, — далайе алаараа гаталжи, загаһайнь һахулаараа шуужи байха?

— Бүхүдө орходоо би юун бүхүбиб, — гыбэ тырэ хүүниинь.

— Шамһаа бүхү аймшагтай юумэ хаана бии юумэб? — гынэ.

— Шанха хойто зүгтэ, охтор шибэри узуурта үбүгүн һамган хоёри хүбүүн, Тысхэ Бисхэ хүбүүн, ойн баабгайяар унаа хыжи, ойн эжээр ямшиг хыжи ябаха юумэ гээ. Үнэтэ бүхү тырэл, — гыжи хылээ.

— Тырэшни биб, — гыбэ. — Зэ, дүрбүүлэндээ хани нүхэр болое, — гээд дүрбүүлэн хамта арлиба.

8  Ныгэ тайга ойдо оржи, ойн модойе узуураарын отолжи, тайгуйн модойе тархяарын хирбэжи, дүрбүүлэн соол бариба. Соолоо барижи дуудажи, шулуу үргөөд шулуун дор орһон хүүеэ:

— Гырээ, соолоо һахижи, идеэ барижи һуу, — гээд нүгөө гурбаниии агнажи гараба.

Тырэ хүүниинь соолдоо һуухадань, бишайхан быетэй, аршам һахултай, үбдүгтөө хүрэмэ һахултай ныгэ үбүгүн ожирбэ. Идеэ юугаа барижи байна. Идеэиин: "Аса, би идьхэмни!" — гыбэ. Идеэ үгүбэ. Тырэ бишайхан үбүгүн шулу уруушгин ширэжи байжи наляад, былдэһэн идеэиин барни идеал, гарша арлишаба.

Нүгөө гурбанаа ожирходо, уйлажи һууна.

— Зэ, яалайши?

— Ныгэ үбдүгтөө хүрэмэ һахултай бишайхан үбүгүн ожирээд, намайе наляад, былдэһэн идеэемни барни идешхёод гарба, — гынэ.

Дахин идеэ болгожи, идеэлжи унтабад.

9  Үглөөниин бодоод, үндүр уулайе намтар уула дээрэ табижи байһан, намтар уулайе ундур уула дээрэ табижи байһан хүүгээ:

— Гырээ харажи, идеэгээ барьжи бай, — гыжи нүгөө гурбаниия агнахаяа гарба.

Тиижэ һуусаран, тырэ бишанхан үбүгүн 6aha ожирбэ. Ожи­рээд:

— Ынэ идеэеэ аса намда! — гээд зандажи байна.

— Шамда былдээгуйб, — гынэ.

Тиихэдэнь уулайе үргүжи байһан бүхээеьш голиин тaha ши­рэжи байжи сохёод, идеэеиин барни идешхёод, гаржи арилшаба. Нүгөө гурбаниин ожирбэ. Уулайе үргүжи табижи байгша бүхэнь уйлажи һууна.

— Яагаа былэйш? — гынэ.

— Тырэ бишайхан үбүгүн ожиржи намайе сохижи, налижи, былдэһэн идеэемни барни идеэд гаршоол, — гыбэ.

Дахин идеэ былдэжи идеэлжи унтаба.

10   Түүни хоино үдүриин далайе алаараа гаталагша, загаһайень һахулаараа шүүгшиеэ байлгаба, гырээ һахижи, идеэ барьжи байха гыжи. Нүгөө гурбаниинь агнаха гыжи гарба. Тырэ бишайхан үбүгүн ожиржи:

— Ынэ идеэгээ намда үгө, — гыжи зандажи байна.

— Шамда яахаяа ухемниб! Шамда былдээгуйб! вертев был-_t дээб, — гыбэ.

— Ямар хүүни хуур дуулахагуйемши, — гээд уурлаад, далайе алаараа гаталагшые, загаһайнь һахулаараа шүүгшые ширжи байжн сохёод, наляад, барьһан идеэеиин барни идеэд, гарши арлишаба.

Нүгөө гурбаниин ожирбэ. Тырэн уйлажи һууна.

— Яагаа былэйш?

— Тиижэ тырэ бишайхан үбүгүн ожиржи, наляжи, былдэһэн идеэемни идежи, гарши арлишабал, — гыбэ.

Дахин идеэ былдэжи, болгожи, идежи хонобо.

11  Хойто үглөөниин Тысхэ Бисхэ хүбүүниин:

— Би өөрөө байхам, — гыжи гыртээ таһарба. Нүгөө гурбаниин агнажи гарба.

Идеэгээ барьжи һуухадан, тырэ үбдүгтөө хүрэмэ һахултай үбүгүн ороод ербэ.

— Ынэ идеэгээ намда уге, — гынэ.

— Шамда идеэ былдээгуйб, өөһэдөө идьхэеэ былдээбди.

— Аса гыхэдэ дуулахагүйеш! — гээд тырэ үбүгүн гуйжи ожирбэ. Тысхэ Бисхэ хүбүүн барилсаад тулалсаба. Тырэ үбүгүйе Тысхэ Бисхэ туй туха үгэн үгэй диилээд, сохеод, газаа ширээд гүйжи гарба. Соолоо буланьиин үргөөд, забһар ехээр гаргаад, һахулиин тындэ хээд хабшуулхеба.

12  Тиигээд идеэ юумэеэ хыжи дуудаад газаа гархадай, тырэн һахулаа барни хуу татаад үгэй болшоод байгаа. Үнөөхи үбүгүнтыёо тиижэ байсан нүгөө гурбаниин аннаһанаа ербэ. Тысхэ Бисхэ хүбүүниинь идеэгээ идюулээгүй.

            — Тырэ үбүгүмнай ожирээ, — гыжи Тысхэ Бисхэ хүбүүниинь хылбэ. — Ожиржи, идеэемни ырижи уурлаа. Барилсажи абаад, наляад, соолоо хана үргээд, һахулиин хабшуулшхёо былэйб. Идеэгээ баряад гархадамэни, һахулаа хуу татаад үгэй болшоо, — гыжи дүрбүүлэн гаржи үээхэдэн, һахулиин хабшуулаатай байна.

—       Зээ, иибэл идеэлжи хоное, маргааши болоод халуун муриин ханжи үзэе, хүйтэ мүриин хөөжи үзэе, — гыжи идеэлжи хоноба.

13   Хойто удуриин дүрбүүлэн муриин мүршүлжи ошобо. Мүршүлө мүршүлһөөр ошходонь, газари үрхэ руу оршоһон байба.

— Ынээни хорин елдэ* хорхой мүрөөр мүшхөебди, арбан елдэ абаахай мүрөөр мүшхөөбди, — гыжи олон аргамжи оложи залгажи, Тысхэ Бисхэ хүбүүниин биееэ уяжи:

— Намайе доро уруулагтуй, — гыжи.

Нүгөөдэ гурбаниинь Тысхэ Бисхэ хүбүүе доодо замбида уруулба. Буу бууһаар буужа, доодо замбида тулаба. Аргамжаяа тайлажи өгөөд биеһээн, бышэниин аргамжаяа һөөргэн татажи абажи, Тыс­хэ Бисхэ хүбүүниин тырнэһээ саашаа ябаба.

14  Ябан гыһээнь ныгэ гуули үргөөг байба. Тыре гуули үргөөгтэ орходо, ныгэ һайхан абхай һууна. Мындэ гыжи мындэшэлжи hyy6а.

— Хаанаһаа ябаһан хүн былэйши? — гыбэ.

— Дээдэ замби дылхэйһээ буужи ерээб, — гыбэ. Хоолойёо зохоржи тырэ абхай:

— Ай, бурхан! Шамаяа хаапа яана хыхэ былэйби. Ынэ нүхөр болдог хүүмэни ехэ аймшагтай хорто дайсан былэйл. Би өөрөө дээдэ замбиин басаган былэйлби. Намайе барьжи acapha юум бы­лэйл. Иимэ муухай, иимэ хортой юумэ үгэй былэйл. Иижэ байса ожироо болһоон, алашхал даа, — гыжи. — Ай, бурхан! Идеэлээд, дээшээ гарыш, ябыш, — гыбэ.

15  — Үгэй, гархагуйб, алаһаншье алагши, — гыжи һууна.

— Ындэһээ ииши мүнгүн үргөөг бии, мүнөө тьшдэ хал даа. Түүни саана алтан үргөөг бии, ынэ гурбан үргөөгтэ гурбуулан дээдэ замбиин басагадабди. Мани асараад, хүгшө хээд байха юмэ. Ехэ хорто дайсан былэйл. Хоноһоошие хоноеыш. Мүнөө хадаа ьшдэ ерхэгүй ха, — гыжи.

Хонобо. Хон6ожи, үглөөниинь. идеэлжи, сайлжи һуухадаа:

— Би тырнэһээтнай айнагүйби. Би тырээниишни быдэржи ябаяб, — гыбэ.

— Ай, бурхан! Ами биеын дараа болһоон, тыхэрхэдээ нямайе бү орхииш. Ындэһээмни абши гарыш!

— Зэ, — гыжи гарша саашаа ошобо.

16  Мүнгүн үргөөг байна. Тьшдэ орбо. Ныгэ һайхан абхай һууна. Хоолойео татажи, ехэ гайхаба.

— Ынэ үргөөгтө hyyhaap, улаан хүлтэ хүүни ожнрхайе үзөөгэй былэйлби. Хаанахи, яанахи былэйш? — гыжи һурба.

— Дээдэ замбиин былэйб, — гыбэ.

— Ай, бурхан, нүхөр гыжи хүүмэни ехэ мууемэ былэйл. Хаана яана хыхэ былэйб. Би хадаа дээдэ замбиин басаган былэйб. Барьжи намайе асарлайл.

Идеэ yhaa табяад:

— Идеэлээд, шуумгай гарыш. Шор болжи оржи, хүржи ернэ гү.

— Ожирхоһоонь би айнагүйб. Тырээнишни би өөрөө быдэржи ябанам, — гээ.

— Алаа, дараа болһоон, намайе тыхэрхэдээ бү орхииш, — гыбэ.

— Ындур ындэһээ гараа былэйл. Мүнөө һүни алтан үргөөгтө ерхэ байиа, — гыжи хэлбэ.

17   Тындэһээн гараад ябаба. Алтан үргөөгтө ошожи орбо. Тырнэһээ үлэмжэ һайхан абхай һууна. Хоолзуураа татажи ехэ сошобо:

— Ындэ ержи hyyhaap, улаан хүлтө хүүни улаараа гышхэжи ожирхые үзөөгэй былэйлби. Хаанахи, яанахи былэйш? — гыбэ.

— Дээдэ замбиин былэйб, — гыбэ. — Тысхэ Бисхэ нэртэй хүн былэйб, — гыбэ.

— Ай, бурхан, хаана хыхэ былэйб шамаяа Шуумгай идеэлээд гарыш, — гээд идеэ yhaa табин оробо. — Ожирбэл, алашхал даа. Иимэ муу юумэ, иимэ хорто юумэ ынэ дылхэйдэ үгэй юм былэй. Би дээдэ замбиин хаан хүни басаган былэйб. Намайе барьжи асарһан юм былэй, — гыхэдэн:

— Ындэһээ гархагүйб. Тырэшни ална гү, би ална гүүб? Тырээнһээ болооһон болуужим.

18   Идеэлуулээд, ондоо таһалгада хааба.

— Аргамжи ами һүнһынь һуржи узээрэйш, — гыжи хүгшөндөө захиба.

— Зай, һуржи үзүүжим, — гыбэ. Ондоо шоудаг таһалгада хадагалба Тысхэ Бисхэ хүбүүе.

Һүниин тын хабада бүтүү шууяан түбүргөөн гар6а. Мүнөөхинь ороод србэ. Ороод ерхэдэнь, хүгшөниинь бошо тодоод, угтаад аба6а. Тырэнь:

— Ямар юумэйн үнэрби, һонин юуни үнэрби? — гыбэ.

— Ходо ши юун үнэрби гыжи ябагшабши, — гыбэ хүгшөни­инь, — нооһоёо һамяаад, нооһоноо һамнуури мынэ һая гал соо хаяшхооһом. Тырэ үнэр гараалам даа, — гыбэ.

19   Орондоо оржи үбүгүнтыеэ унтаба, хоюулан зугаалба.

— Һүни үдүрөө мыдэнбүеэр ябха, — гьшэ. — Иихэдээ ами һунһэншни хаана байгшаб? — гьшэ.

— Яахашним? — гыжи хылжи үгэнэгүй.

— Хари, хүүни харамалжа, үрүбэджи хылэн гыһээ буруу ошожи хылэжи үгэхэгүйш. Хүүндэ юуншъе тушаалдашха юумэ. Би хари һанаашархажи хылнэм, эли хылээ болһоошни, хари тиимэ тиимыш хари харжи, нигталжи байхааембиб, — гынэ. — Галдаһани, хари буруу ошоһон, үгхэёо, — гыжи нольмоод, хүгшөниин буруу харшаба, — өөһэни һанаашархажи хылэн гыһээ, — гээд.

— Зэ, зэ, хылхэм, наашаа хара, наашаа хара.

— Хылээһэн хылыш, үгышүйһаан быш хылыш, — гышхэбэ.

— Ёргоотой хусаймни ыбэртэгүйба даа, — гынэ.

20  Тысхэ Бисхэ хүбүүн хуу шагнаад хыбтынэ. Тиигээд унтахаЙн шагнажи хыбтынэ. Зугаалжи, зугаалжи тырэ хүгшөнтэёо хурхяраад, нырхереэд унташабад. Ханадан үбүһыйе һард гүүлэн үгэй Тысхэ Бисхэ хүбүүн бодоод, үүдээень аалиханаар неэгээд, үүр сайхайн урда газаа гараад одоба. Хүреэ соонъ быдэржи, хониһынь олобо. Ныгэ ехэ ыбэртэй орхидһон хуса байба. Тырэ хусаяа харжи байна, мүнүү, бышүү даа гыжи. Yүp сайжи, толо гарши байна. "Мүн хал даа энэ хуса", — гыжи. Тэрэ хусайн барьжи абаад, ыбэриин, ныгэ ыбэриин хуха татаад үзэбэ, гуши-душин хыдгэнэ дүньинжи байна. Тырээниин ыбэр сооһоон гарган үгэй барни бисалжи алаба, тырэ ыбэрээ хаяшхоод, нүгөө ыбэрын хуха татаад абба. Баһа ныгэ гуши-душин хыдгэнэ дүньинжи байна. Тырэ зүгүүһээн алаад, ныгэ хоёрынь амидаар баряад абаба.

21  Соолдон ороба. Тырэ мангадхайн һырээд, хүгшөндөө зугаалба:

— Толгоймэни ямар ехээр ыбдэнэб, — гыбэ.

Тиихэлээрэнь Тысхэ Бисхэ хүбүүн хажуудан ошобо.

— Бод! — гыбэ. — Хүүни ожирходо, шамһаа болхо юумэ бодохыймэ, — гыбэ.

Хоёр бошоонхо уһатай юум һан ха. Ныгэ бошоояхотой yhaниин уухяда бүхү болгохо, ныгэниин хыбэрхэй болгохо. Хүгшөниин тырээниин һылгээд табижархиһан юум һан ха.

22   — Бод! — гыхэдэкь, бодоба Хоёр хыдгэнээн хоёр гартаа ныжээд ныжээһээр баряад ябана. Тысхэ Бисхэ хүбүүн бодхоод:

— Ынэ юунби? — гээд харуулна амидаар.

— Татай, таби, таби! — гынэ тырэн.

— Таби гынэбши, — гээд биса бажуушхаба.

— Тиигээшье болһоошни тулалсаха хабатайб, — гээд мангад-хайк бодоод тулалсаба. Тулалсаба. Тымээндэ хаяһаа мэн адли, мориндо хаяһаа мен адли лужигэнэлдэжи байва. Байһаар-байһаар мангадхайн муудаба.

23   — Табилсаад оралсое, — гыбэ.

Ошоод, Тысхэ Бисхэ хүбүүндэ:

— Ынэ yha уу, — гээд, — сүлөө абши, — гээд хыбэрхэн уһаяа үгүбэ хал даа, бүхү уһаяа үгүбэ. Өөрөө бүхү уһаяа уугааб гыжи хыбэрхэн уһаяа уушхаба.

— Зай, мүнөө тулалсая, — гыбэ, — газаа гараад тулалсая, — гыбэ.

Газаа гараад тулалсаба. Абаһаар булигдажи удаба. Тысхэ Бисхэ хүбүүн тырэ мангадхаяа алаба. Tahapa бутара сабшаад, гал түлеэд галдашхаба. Уляаһан хүрзээр урайгшан хиидхээд, хуһан хурзээр хойшон хиидхэшхэбэ. Һайн-һайн, хүндэ сэнтэй юумэйен абаад дааха соохоноо, Тысхэ Бисхэ хүбүүн аали ахадань гал табишхаба.

24  'Тырэ юуеэ абаад, наашаа ержэ, мүнгүн үргөөгтөө оржо, тырэ хүгшөёо абха болжи, баһа һайн-һайн юумэеэ дааха соохоноо аба­ад, тырэ ыэын үргөөгтөн гад түймэр табяад, наашаа гуули үргөөгтөө ербэ. Гуули үргөөггхи хүггшөниин баһа дааха соохоноо һай-һай юумэйн абаад, үргөөгтөн гал табишхөөл даа баһа.

            Тырнэһээ наашаа дүрбэн болоод ябаба. Ерэ ерэһээр газараа урху тушаа ербэ. Ержи хаахирба, аргамжи уруулха гыжи. Аргамжи ожирбэ. Гуули үргөөгте байһан хүгшеёо уяад үгүбэ. Үнөөхи гурбаииинь тата татаһаар татаад абшаба.

25  Тырэ гурбаниинь: "Би абхамни, би абхамни", — гылсээд һүгылсөбө, хүгшөө буляалдаад. Далайе алаараа гаталааши, загаһайе һахулаараа шүүгээши булижи абшаба.

            — Аргамжи уруулыт! — гыжэ һүйхэрбэ* Баһа уруулба. Мүнгүн үргөөгтө байһан хүгшөёо уяад гаргаба. Тата татаһаар абаад гаршаба. Шулуу үргээши уула үргээши хоёр: "Би абхам, би абхам", — гылдээд тындээ һүгэлсэбэ, улаа малгай болсороо. Уула үргээшин булижи абажй удаба.

— Аргамжи уруулыт! — гыжи хаахирба Тысхэ Бисхэ. Аргамжин ороод ербэ. Алтан үргөөгтө байһан хүгшеёо уяад гаргаба. Тырэ гурбан тата татаһаар абши гаргаба. Шулуу үргөөши бүхүнь: "Мэнии хүгшөн болхош", — гээд байба.

26  — Аргамжи уруулыт! — гыжи хаахирба. Аргамжи оробо. Тысхэ Бисхэ хүбүүн биееэ уяад абаба. Татаба-татаба, тыхэдэ Тысхэ Бисхэ хүбүүн харагдаба. Тысхэ Бисхэ хүбүүе хараһан биеэрээ, аргамжэяа ото эсхээд орхибо. Тысхэ Бисхэ хүбүүн доодо замбияа ошожи унаба, һүүжэеэ хуха унаба. Хүл үгэй болшоод, мойзойжо хыбтынэ. Тиижэ хыбтыхэдэнь, һолонго үен хоёр үлдэлдээд ерэбэ. Үенгээ гышхээд, һолонгонь хүлиин хухалшхаба. Тырэ үениин хыбтыжи хыбтыжи, һолжоро һолжорһоор арлиба. Ошоод, ныгэ үбүһэни узуур үндүһэ малтаба-малтаба. Тырэ үндүһэйнь идеэд, хүлтэй болоод: "Шамайе хүсэхэб, байза", — гыжи занаад, гуйжи арилшабз хурдан болоод.

27   Мүнөөхи Тысхэ Бисхэ мүлхи мүлхиһөөр, ыльгэдэ ыльгэдэһээр тырэ үеньи малтаһан газарта ошобо. Ямар үбүһөни үндүһэ идеэб, тырэ убһэйн танижи абаад, тиимэ үбһэни үндүһэйн абаад ла идебэ. Ныгэ үдүй түдүй үбһүнэй үндүһэ идебэ. Хүлиин ыдэгэжи одоба, хүлтэй болоод одоба. Тыгээд тырнэһээ сааша ябажал ябана, ябажал ябана, ныгэ далайи ырьедэ ошожи тулаба. Ныгэ модондо хан гарууди шубууни зулзага хүбүүд Һууна. Доро һууһаниинь уйлажи һууна. Түүни дээрэ һууһҺаниинь дуулажи һууна. Түүни дээр hyyһаниинъ инеэжи һууна.

Тысхэ Бисхэ хүбүүн Ьурна:

— Ныгэнтнай яахадаа уйлажи һуухыемаб? — гынэ.

28  — Ынэ далайн оёорһоо абарга шара могой гаширхэ юумэ, идехэ юумэ маниие. Мүнөө идюулхэмнэй уйлажи һууна, — гы-нэ. — Маргааши идюулхэмнай дуулажи һууна, — гынэ. — Нүгөөдэр илюулхэмнай инеэжи һууна, — гынэ. — Ынэ далайн оёор­һоо гаширээд: "Амандам ержи оро!" — гыхэ юумэ, — гыжи. — Амандань ошожи оржи үхүемэбди, — гынэ.

— Амандань ошожи бү үгөөрэйгтүй, — гынэ. — Мэнии хүүр дуулагтуй, — гынэ. — Идехэ хадаа өөрөөн ерээд иде гыжи хылээрэйгтүй, — гынэ.

Тысхэ Еисхэ хүбүүн үхэри шэнээн ырмэгтэй хара шулуу былдээд, хоргодоод хыбтынэ. Тырэ могойн гарширбэ. Далайяа сальядхалаар, абарга шара могой далайн ырьедэ толгойео ангайгаад:

29   — Ер наашаа, амандамни ор! — гынэ.

— Идьхэ хадаа өөрөө идэ, — гыбэ доро һуугаашин, — амандаш ошжо орхогойб, — гыбэ.

— Хын ыдээни һургааб, — гыбэ, — иижэ хылхэ гыжи. Бүтүүгээр зальяхам гыжи һанаа һэм, мүнөө зажилжи идьхэб таниие, — гыбэ. Быри соннойһоор, ангайһаар ербэ модондо хүрсэрэ. Тысхэ Бисхэ хүбүүн ырмэгтэй хара шулуутаа абши ерээд, абарга шара могойе сохибо шулуугаар толгойен, зада биса сохшихобо.

30  Тиихэлээрэнь бүтүү дээрэһээнь юумэ даражи унашиба Тысхэ Бисхэ хүбүүе — аминиинь гархаяа һанаба, тиихэдэн табиба хан гарууди шубуун. Ыхэн Тысхэ Бисхэ хүбүүе даржи хыбтыһэнээ табяа„ Уулайн оройдо харжи һууһан юумэ һэн. Хорондонь үхэхэ гыжи даржи унаа. Байха дэлхэйн ногоон, модони намаа булта баран тарлашоод байба тырэ могойн хорондо. Хан гарууди ыхэ шубуун хылбэ:

— Юун былэйш, хүн былэйш? Ынэ минии хүбүүһы амиин аршалжи абһаи. Юундэ хырыгтэй былэйш?

— Юуншье хырыг намда үгэй, — гыбэ. — Би дээдэ замбиин хүн былэйб, аргатай болбол дээдэ замбидамэни хүргэ. Тырнэһээ бышэ юуншье хырыг үгэй, — гыбэ.

31   Ыхэ хан гарууди шубуун:

— Далан боощхо мяха былдэ, далан боошхо yha былдэ, тиибэлшэни хүргэнэм, — гыбэ.

Шубуун хайшан гыжи былдэхэн даа. Тысхэ Бисхэ хүбүүн далан боошхо мяха былдэбэ, далан боошхо yha былдэбэ, былэн болгобо. Хан гарууди:

— Ержи дээрэмни тээ бултуи, — гыбэ. — Зүүн тээшээ толгойёо хазагад гыхэдэмни, боошхо мяхаяа үхүш баруун тээшээ хазагад гыхэдэмни, боошхо уһаяя хаяад үгүхэш, дээрэмни тээ.

32   Дээрэн тээгээд, өөрөө гараад һууба. Хан гарууди шубуун дээшээ дэбиһээр дэбижи дыгдэбэ. Зүүн тээшээ хазагад гыхэдянь, боош­хо мяхаяа шүдэжи үгүбэ, баруун тээшээ хазагад гыхэдэнь, боошхо уһаяа үгши ябаба. Тии тииһээр, тии тииһээр дээдэ замбидаа гарши шадардаба. Зүүн тээшээ хазагад гыбэ — мяхагаыи, уһанши барагдашоо. Гуяһаан отолоод ныгэ хүсөөг хаяад үгүбэ. Дээдэ замбида гаршаба.

Хан гаруудиһаан буугаад байхадаа, дохолоод байна.

— Юундэ дохолбош? — гынэ.

— Мяхани дутахада, гуяаһаан отолоод хаяжи үгүшхөө былэйб, — гынэ. — Тиигээд дохолоод байнам, — гыбэ.

Хан гарууди бөөлжөөд, гуяайн мяхайе гаргашхоо.

— Ынээни абажи гуядаа няа, — гышхэба.

33  Тырээнээ абаад гуядаа няаба. Гуян юуш үгэй, сараяшье үгэй ыдэгэшэбэ. Хан гаруудин доошоо бууба. Тысхэ Бисхэ хүбүүниинь тыбхэгэр хара соолдоо ербэ. Гурбан хагош гурбуулан хүгшөтэй болоод һууна. Тысхэ Бисхэ хүбүүн тырэ гурбаяа гурбуулайн алаад хаяшхиба. Тырэ гурбан хүгшөёо гансаараа ыжилжи, ымэ хыжи жаргаба.