Урданай гэрэй хэрэгсэлнүүд, гэр шадарай барилганууд, шабар пеэшэн ба шухаг hиилбэри. Тарбагатайн аймагай Доодо - Жэрэм нютагта шэнэ музей бии болобо – энэ 19-дэхи зуун жэлэй 1885 оной Петровтанай угай бууса гээшэ. Энээнэй эрхилэгшэ урданай гэрэй түрүүшын эзэн Родион Петровай үри hадаhан, РОО «Общество культуры семейских Республики Бурятия» гэжэ бүлгэмэй түрүүлэгшэ Сергей Петров болоно. Дэлгэрэнгыгээр - Восток Телеинформын интервью соо.
- Сергей Петрович, мүнөөдэр бидэ Петровтанай угай буусын нээлгэндэ хабаадажа байнабди. Юундэ та буусаяа hэргээхэ гэжэ шиидээбта, музей болгохо гэжэ бодол яажа бии болооб?
- Энэ үбгэн абынгаа гэр hэргээхэ гэhэн бодол намда үнинэй ухаандамни ороhон байна. Удаан саг соо бодолгото болооб: би хотодо ажаhуудагби, тиимэhээ музей болгоо hаа дээрэ гэжэ бодол ерэhэн байна. Ниитын палатада суг хүдэлэгшэдөөрөө зүбшэн хэлсээд, туршаха хэрэгтэй гэжэ шиидээбди. Эндэ үбгэн абын байhан сагhаа юуншье hэлгэгдээгүй, хуушан түхэлөөрөө орхигдоо.
- Һүүлдэнь юун болооб?
- Ород Уласай Юрэнхылэгшын жасын грант шүүгээбди. 2020 ондо грант бэшэжэ, тэрэнээ бэлдэжэ эльгээгээбди. Энэ грантнуудай мүрысөөндэ «Түүхэтэ дурасхаал сахилга» (Сохранение исторической памяти») гэжэ шэглэл байгаа. Бидэ тиишэнь мэдүүлгэ үгэжэ илаабди.Энэ Фондын ашаар 19-дэхи зуун жэлэй архитектурна бууса нютагай дархашуулай хүсөөр шэнэдхэн hэргээгдээ. Нютагай зон, аймагай захиргаан, Соёлой ба Аяншалгын яаманууд энэ хэмжээ ябуулгыемнай дэмжээ.
- Грант бэшэлгэ – амаргүй хүндэхэн хэрэг ха юм даа. Энэ хэрэгтэтнай хэншьеб танда туhалаа гээшэ гү?
- Грант бэшэхэдэмни туhалhан намтай хамта хүдэлжэ байhан зондо баяр баясхаланаа мэдүүлнэб - эдэ Лариса Николаева, Марина Санникова – ВСГАКИ-н багшанар, бууса шэнэлэн hэргээлгэдэ шэнжэлэгшэдээр ажаллаhан байна.
- Тиигээд шэнэлэн hэргээлгэдэ хэн туhалhан байнаб?
- Доодо-Жэрэм нютагта ажаhуугшад шэнэлгын хэрэгтэ хабаадаа – хамта дээрэ 50 гаран зон. Өөрын гараар модон дээрэ гоё hайханиие гаргаhан Куржумовтан аха дүүнэрэй ехэ габьяа байна. Гэрэй 136 наhатай байhан дээрэhээ бидэ жэнхэни байдалыень орхихо гэжэ оролдообди. Гэр ба амбаар хоёр hайн байдалтайзандаа, харин үбэлжөөнэй ба малай дала hэргээхэ хэрэгтэй байгаа. Бидэ эдэниие ехээр шэнэлээбди. Хамагай hонирхолтой барилга болобол – хорой (хашаа), юундэб гэхэдэ энэ хэрэм шэнгеэр монсогор модоор баригданхай байhан. Бидэ гэрэй хушалта шэнэлээбди, юундэб гэхэдэ минии үбгэн аба Яков 1960 ондо хушалтыень абажа, шиферээр хушаhан байна. Бидэ хуушан түхэлэй хушалтаhэргээгээбди, урдандаа гэрээ хушадаг хёосоор хушаабди, пеэшэнэй хоолой, сонхын hарабшануудые, ставнянуудые заhаабди.
- Сергей Петрович, танай хэлэhээр гэр зуу гаран жэлэй туршада байhан, тиигээд танай урдаа табиhан зорилго хадаа түүхын баялиг хадагалха ажал болоно. Энэ талаар бэрхэшээлнүүд ушараа гээшэ гү?
- Һэргээлгын ажал амаргүй ехэ байгаа –хоройн үүдэ, малай дала ба хорой шэнээр бодхоогообди, үмхирhэн гэрэй дорохи модонуудые - ханын бүрэмнөө hэлгээбди, хэрэлсышэнээр баригдаа, үнгэрhэн зуун жэлэй 1950 оной гэрэл –зурагуудаар угалзанууд шэнээр hиилэгдээ.
Бууса hэргээлгын ажалай зорилгын нэгэн хадаа, анханай түхэл маяг хадагалха ябадал байгаа. Эндэ шэл сонхотой бэрхэшээл дайралдаа. Урдандаа сонхын шэл, хобоониинь нимгэнүүд байhан. Харин энэ бэрхэшээлэй шиидхэбэридэ нютагай зон туhалаа – тэдэ гэртэhээ шэлнүүдээ асаржа бэлэглээ. Зарим сонхонуудтань урданай шэл (тарбаганай шэл) абаржа шадаабди.
- Гэр байрын урданай ямар хэрэгсэлнүүд үлэнхэйб, ерэhэн зондо юу харуулхабта?
- Манай буусада урданай абдар, хубсаhанай хэрэглэл, шэрээ, hандали ба hуудалнууд, зуун жэлэй эд бараан хадагалаатай. Жэшээлбэл, Петровтанай гэр бүлын хэдэн үеын үлгыдүүлhэн үлгы байна. Энэ баhа 19-дэхи зуун жэлэй hүүлэй хэрэгсэл болоно, юундэб гэхэдэ минии эжы, Яков үбгэн аба энээн соо үлгыдүүлhэн гээшэ. Эндэ баhа зуу гаран жэлтэй хуушан орон байна. Энээн дээрэ унтахань аюулгүй зандаа. Һомоной дари хадагалдаг хуушан дариин торхо үлэнхэй. Энэ ехэ урданай хэрэгсэл гээшэ. Шабар пеэшэн мүнөө саг болотор үдэр hүнигүй дулаагаа баридаг зандаа. Харин гэр өөрөө түүхын экспонат юм. Байшан орохо танхимтай, казёнка (үнэтэй юумэ хадгалха газар), хоер таhалга - гол болон айлшадай таhалганууд бии Тэрэ үедэ айлшадай таhалга хүбүүдэй саг зуурын байха газар болодог байгаа. Тэдэ гэрлэхэдээ гэр бүлээhөө амяараа боложо, айлшадай таhалгада hамгантаяа байдаг, тиигээд тэрэл үедэ шэнээр гэрлэhэн айлда шэнэ байшан бүтээгдэжэ эхилдэг бэлэй. Манай үбгэн аба табан хүбүүтэй, хоёр басагатай байhан. Бүхы хүбүүд отхонhоо бэшэниинь энэ гэртээ айл бүлэ болотороо байдаг. Ёhо заншалаар бүхы бууса, эд зөөри отхон хүбүүндээ дамжуулагдадаг, харин тэрэнь үндэр наhатай гэртэхинээ харадаг, тэдээндээ туhалдаг.
- Сергей Петрович, шэмээшэгүүдэй соёл Тарбагатайн аймагта hайн харуулhан байна, олон маршрутнууд, иимэ түхэлэй музейнүүд бии. Танай бууса илгаатай гү? Юундэ танай музейтэй танилсаха хэрэгтэйб?
- Тиимэ, эртын жэнхэни һүзэг баримталдаг ородой хуушан гуримтанай музейнүүд байдаг, харин тэдэ булта зөөлгэhэн. Петровтанай буусада урданай эд бараан анханай хэбээрээ хадагалагдан үлэhэн, харин энэ зөөлгэhэн бэшэ, Доодо - Жэрэм нютагта анханай энэ газар дээрэ баригдаhан юм. 1998 онhоо хойшо хаагданхай, мүнөө та эндэ ерэжэ, бүхы юумэнүүдые өөрынгөө гараараа бариха, Сибириин шэмээшэгүүдэй байhан үнэн байдал хараха аргатайт. Шэмээшэгүүдэй монсогор модоор баригдаhан гэрнүүд – эртын ородой архитектурын жэшээ, тиимэhээ тэдэниие сахин хадагалха, үри хүүгэдтээ дамжуулха хэрэгтэй.
Восток-Телеинформ.
Фото: А. Шадрина, З. Дагбаев.