Семейно-родовые обычаи и традиции.
Сохранилось деление на родовые общины.
Буряты приглашали ближайших соседей на трапезу, когда резали быка, барана или коня или быка. Если сосед не мог придти, ему отправляли кусок мяса.
Гостеприимство очень широко развито. Всегда помогут путешественникам, иностранцам. Всегда делают гостям подарок по своим средствам.
Буряты почитают белый цвет с древних времен, он ассоциировался с нечто чистым, благородным, священным. Гостей сажали на белый войлок. Шаманы ездили на лошади белой масти и носили белую одежду.
Семейно–брачные обычаи и традиции.
Доминирующей формой семьи являлась индивидуальная моногамная семья, которая состояла из главы семейства, его жены, детей и родителей. Допущено многоженство, но это могли позволить только состоятельные буряты.
На свадьбе мужчины показывали свое мастерство в борьбе, стрельбе из лука, состязании рысаков и иноходцев, в знании мифологии, исполнении песен, генеалогий, преданий и легенд.
Буряты не могли составить семью из членов одного рода. Родители невесты и жениха пили молочное вино и обменивались поясом во время сватовства, там же обговаривался калым за невесту.
На приданое муж не имел права, оно являлось только собственностью жены. В некоторых местах похищали невесту.
Свадебный обряд включал в себя несколько этапов: сговор предварительный, сватовство, назначение даты свадьбы, уплата калыма женихом, девичник, розыск невесты и отправление свадебного кортежа, ожидание в доме жениха, само бракосочетание, обряд освящения новой юрты.
Во время сватовства все родственники и сваты молились духам-покровителям. Роль Ламы в обряде была очень важной.
Все родственники дарили невесте подарки, а родители молодоженов после свадьбы благодарили даривших ценными подарками.
На свадьбах обязательно произносили юроолы (наставления).
Женщина не могла по имени называть свекра и старших родственников мужа, наряжаться и находится с непокрытой головой, сидеть, если родственники мужа стояли. После смерти мужа она выходила замуж за его брата или ближайших родственников. После родов какое-то время не могла готовить пищу, прикасаться к огню и держать щипцы. Через какое-то время после рождения ребенка над ней проводили обряд очищения – арюулга.
Обычаи и традиции, связанные с рождением и воспитанием детей.
Буряты очень любят детей, часто усыновляют, особенно мальчиков.
Через неделю после родов происходил обряд укладывания ребенка в колыбель— "улгээдэ оруулха". На это торжество собиралось много людей с подарками для новорожденного.
Имя ребенку давал старший гость.
Чтобы отвлечь от ребенка внимание злых духов, его называли неблагозвучным именем, часто обозначающих животных (Шоно — Волк, Буха —Бык,) или обидные прозвища (Тэнэг—Глупый, Хазагай—Кривой).
Буряты очень боялись потерять детей, поэтому перед входом в жилище ставили березку, от которой протягивали веревку к стене с привязанными к ней куском невода или лоскутками материи. Это для того, чтобы посторонние не заходили в дом. Обереги (кнут, нож, шкуру и крылья совы, голенную кость, ветки шиповника) подкладываемые под кроватку ребенка.
Игры детей отражали труд родителей. Окружающая природа, табун лошадей, отара овец, общественные праздники — вот мир, где развивался кругозор ребенка. Существовала целая система нравственного, умственного и физического воспитания детей.
Идеальный мужчина должен иметь 9 способностей: уметь бороться, быть охотником, уметь мастерить, знать кузнечное дело, уметь рукой ломать позвонок скотины, уметь плести кнут из 8 ремешков, уметь плести треножник для коня, уметь пользоваться луком и быть наездником.
Погребально – поминальные обычаи и традиции.
Формы погребения у этнических групп бурят были разные. На месте погребения оставляли седло заколотого любимого коня. Бурятские кладбища располагались недалеко от таманских рощ. Иногда погребали просто где-то. Гроб делался не везде и не всегда. Не редко умершего оставляли прямо земле, немного прикрыв ветками.
Другой формой захоронения считалось сожжение трупов.
Убитых молнией людей хоронили как шамана, так считали, что его избрало небо. Рядом с аранга ставили вино и клали пищу.
С появлением ламы обряды несколько изменились. Придавали покойнику вид уснувшего, правую руку прикладывали к уху и сгибали колени.
Могила рылась неглубокая, но с распространением христианства в Прибайкалье, были сделаны изменения: могилу рыли глубокую, на 40 день устраивали поминки.
1 Үншэн Боро хүбүүн эхэнэртэеэ хоюулаа гэртээ һуугаа, долоон хара хонитой, хоёр хүхэ морьтой, гүрбан шажан болохо гурь шара нохойтой. Долоон хара хониниинь долоон ел соо хурьгалаагэй.
Долоон хара хониёо хараад, долоон хонимни хурьгалагшаа гү гэжэ хэтэбшэеэ үргэлөөд ябжайгаа.
Долоон ел болһон хойно ехэ хониниинь хоёр хурьга гаргаа, хоюуландаа хуса хурьгад. Хэтэбшэ соогоо хоёр хурьгаяа хээд модондо үлгөөд, гэртээ хүршэрээ.
— Хонимнай хурьгалшоо, — гэжэ эхэнэртээ Үншэш Боро хүбүүн хэлнэ.
— Юундэ хурьгадаа асараагойштеэ? — гэбэ эхэнэрынь.
2 Асарха гээд ошходонь, хоёр хирээ хурьганайнь нэжээд нюдээнь малтажа эдьтеод* байгаа. Һайн хүхэ морёо эмээллэжэ унаад ла, хоёр хирээе намнажа ошожо үлдэжэ хүсээд, нэжээд нюдээнь малтажа абаад ошобо. Хоёр хирээн Эсэгэ Малаанда ошожо мүргөө. "Нюдымнай Үншэн Боро хүбүүн малтажа абтёо*", — гэжэ.
Эсэгэ Малаан тэнгэриһээ долоон шоно эльгээгээ: "Үншэн Боро хүбүүни һайн хүхэ мориин эдеэд ерэгты", — гэжэ.
Үншэн Боро хүбүүнэй гурбан шажан шара нохойнь улин татан хусаба. Тиихэдэнь Үншэн Боро хүбүүн абдараа неэжэ, алда бандан хадагаа гаргаба.
3 — Гурбан жэлыя хорто дайсании мэдэхэ гурбан шзжан гурь шара нохойм, юундэ хусабаш? — гэжэ алда бандан хадагаа барин нохойдоо абаралдаба.
— Һайн хүхэ морииш эдихэ гэжэ долоон шоно ерэхэнь, — гэжэ гурь шара нохойн хэлэбэ.
— Һайн хүхэ мориёо үлеэжэ абаха арга забһар юун бэлэй? — гэжэ нохойдоо абаралдаба.
— Һайн хүхэ мориёо ээрмэ сагаан тала дээрэ абаашша аргамжадте. Муу хүхэ мориёо нэмэреэд, үбһэ табьжа үгөөд уядте.
Тиигээд уядтёод* байхадань, долоон шоно һүни ерэзд; "Һайн хүхэ мориниин энэ байна", — гэжэ муу хүхэ мориинь эдеэд ябашба.
4 Үншэн Боро хүбүүн хойто үглөөниинь бодоод, һайн хүлэг мориёо эмээдлэжэ абаад ла, долоон шоноёо үлдөөд ябаба. Үлдэжэ хүсээд лэ, долоон шоноёо арһынь гол таһа хуулаад, хоншоортонь шэрүүлээд табидтиба. Долоон шоно Эсэгэ Малаан тэнгэридэ aphaa шэрэһээр хүрэбэ.
Эсэгэ Малаан тэнгэри юһэн шолмос эльгээгээ: "Үншэн Боро хүбүүе алаад ерэгты", — гэжэ.
Баһа гурбан шажан гурь шара нохойн улин татая хусаба. Тиихэдэнь Үншэн Боро хүбүүн абдараа неэн, алда бандан хадагаа гаргаба.
5 — Гурбан жэлын хорто дайсании мэдэхэ гурбан шажан гурь шара нохойм, юундэ хусабаш? — гэжэ алда бандан хадагаа баршг нохойдоо абаралдаба.
— Юһэн шолмос ерэхэнь, шамайе алахань, — гэбэ нохойнь.
— Амида үлэхын арга забһар юун бэлэй? — гэжэ Үншэн Боро хүбүүн һурана.
— Хангайн шэнээн хара тогоон соогоо морьни бааһа бусалга. Үдэшын боро хараанаар ерхэ, саашаа хараад хусахадам, хүлеэгээд байгаарайш. Гэр тээшээ хараад ухиг-ухиг хусахадам; 'Тэр бараан арюудаг, ум маа-хуумГ' — гээд мориноо бусалжа байһан бааһа хаяа хана руугаа шүдээрэйш.
6 Үдэшын боро хараан болбо, гурь шара нохойн саашаа хараад хусана, тиихэдэнь Үншэн Боро хүбүүн хүлеэжэ байна Гэр тээшээ хараад ухиг-ухиг хусаба, тиихэдэнь Үншэн Боро хүбүүн: "Гэр бараан арюудаг, ум маа-хуум!" — гэжэ мориноо бусалжа байЬан бааЬа хаяа хана руугаа шүдэбэ. Юһэн шолмос шагаажа байһанаа нюдэһээ дургэдтеэ. Baha хүтэрэлдэһээр Эсэгэ Малаан тэнгэридэ ошоо. Эсэгэ Малаан тэнгэри Гунан тэнгэр Дүнэн тэнгэр хоёри эльгээгээ: "Ошожо Үншэн Боро хүбүүе тэһэ нэрьеэд ерэгты", — гэжэ.
7 Гурбан шажан гурь шара нохойя баһа улин татан хусаба. Тиихэдэнь Үншэн Боро хүбүүн абдараа неэжэ, алда бандан хадагаа гаргаба.
— Гурбан жэлын хорто дайсании мэдэхэ гурбан шажан гурь шара нохойм, юундэ хусабаш? — гэжэ алда бандан хадагаа барин нохойдоо абаралдаба.
— Эсэгэ Малаан тэнгэри Гунан тэнгэр Дунай тэнгэр хосри шамайе тэһэ яэрьеэд ерхэ гэжэ элыээхэнь, — гэбэ гурь шара нохойнь.
— Амида үлэхын арга забһар юун бэлэй? — гэнэ Үншэн Боро хүбүүн.
8 — Хониноо эдеэлдэг гурбан болдоги баруун болдог дээрэ гараад бай, — гэбэ гурь шара нохойнь. — Баруун тээһээ үүлэн баруйгаад ерхэ, дээрэш ерээд няд-тад гэхэ, дунда болдог дээртэ харайжа гараад байгаарай. Дунда болдог дээрэ няд-тад гэхэ, зуун болдог дээрээ гараад байгаарай. Зуун болдог дээрэш няд-тяд гэхэ, һөөрэнтёо гүйжэ дунда болдог дээрэ гараад байгаарай. Yүлэн талараад, яларха, тиихэдэнь шагаажа-шагаажа тэрэ яларһан юумэйнь харбаарайш, — гэбэ.
Гурь шара нохойнгоо хэлэһээр Үншэн Боро хүбүүн гурбан болдоги баруун болдог дээрэ гараад байба. Баруун тээһээ үүлэн баруй-гаад ербэ, дээрэнь ерээд няд-тад гэбэ. Тиихэдэнь Үншэн Боро хүбүүн дунда болдог дээрэ харайжа гараад байгаа. Дунда болдог дээрэ няд-тад гэхэдэнь, һөөрэншэнь дунда болдог дээрэ гараад байгаа. Дунда болдог дзэр байхадань, ялархалаарань, харбадтиба, алтан луйн һуулиин таһа харбадтиба. Алтай луйн һуулиин таһа харбуулаад, Гунан тэнгэр Дүнэн тэнгэр хоёр Эсэгэ Малаандаа баһа ябашба.
9 Эсэгэ Малаан Үншэн Боро хүбүүе еерэйнь ерэ гүүлээ. Үншэн Боро хүбүүн ошобо, һайи хухэ морёо эмээллэжэ унаад лэ.
— Үншэн Боро хүбүүн, хоер хирээн нюдэ юундэ малтабоо?
— Долоон хонитоймһам. Долоон хонимни долоон ел соо хурьгалаагой. Долоон ел болоһон хойно ехэ хонимни хоёр манхир малаан хуса хурьга гаргаа. Ехэ хүхеэд, модондо хэтэбшэ соогоо хэжэ үлгэдтёод, эхэнэртээ гүйжэ ошооһам. "Юундэ асараагойбштеэ", — гэжэ эхэнэрни хэлээ.
Ошходомни, хоёр хирээ ниидэжэ ерээд, хоёр хурьгадайм нюдээиь малтажа абаад эдижэ hyyraa. Эдижэ һуухадань haнааһам, нэгэ хурьгаараа галаа тайхаб, нүгөө хурьгаараа тэнгэреэ тайхаб гэжэ һанааһам, хурьгадни нэжээд нюдэтэй болошоод гали тайха аргагэй, тэнгэрш тайха аргагэй болобо, — гэжэ.
10 — Үншэн Боро хүбүүни хэлэхэ меен, — гэнэ Эсэгэ Малаан, — Үншэн Боро хүбүүн, долоон шонойн apha юундэ хуулаабш?
— Долоон шоно һайн хүхэ мориимни эдьхиимхиимдаз гэжэ ээрмэ сагаан тала абаашша аргамжалааһам, муу хүхэ моримни намдаа улхымхиимдаа гэжэ газаагаа нэмэреэд уяаһам. Муу хүхэ мориим эдеэд, һайн хүхэ морьтоёо үлэһэн хорондоо долоон шоныи арһыень хуу татааһам.
— Үншэн Боро хүбүүни хэлэхэ мөөн. Юһэн шолмосын нюдэ юундэ дүргэбэш, Үншэн хүбүүн?
— Юһэн шолмос юһымхиимдаа, би гансаараахиимбидэа, ороод алаадтёогэй юундэ гэрым хана хаяа хадхажа байгааб, уурлаһандаа нюдэшынь дүргэсэгөөгөө һэм.
11 — Үншэн Боро хүбүүни хэлэхэ мөөн. Гунан, Дунэн тэнгэриин Алтан Луйн һуулиинь юундэ таһа харбабоо, Үншэн Боро хүбүүн?
— Алаха намайе алангэй, гурбян болдогиим юуидэ тэһэрэ харбаха байна? Иижэ харбахымхиим гэжэ эаажа угэһэмни, Луйн һуул таһа харбагдаахним даа, — гэбэ Үншэн Боро хүбүүн.
— Үншэн Боро хүбүүни хэлэхэ меен, — гэбэ Эсэгэ Малаан. — Долоон хониншни долоон тумэн болог даа, хоёр мориншни хоёр мянган болог даа. Олон зондоо таража, үльгэр түүхэ болог даа, — гэжэ Эсэгэ Малаан тэнгэри үрөөжэ, Үншэн Боро хүбүүе гэртэнь табиһан юм гэлсэдэг.
Проект “Байкальские сказки” создан в 2015 году для детей и их родителей, которые любят и читают сказки!
При копировании материалов ссылка на источник обязательна.