1 Эртэ урда сагта эмэгэн үбэгэн хоёр нэгэ басагатай иигээд гурбуулаа амидаржа һуудаг байгаа. Тэрэ басаганиинь үдэр бури адуу малаа харюулдаг. Үбгэд хүгшэд яахаб даа, сай ундаханаа шанаад лэ һуужа байдаг гэртээ. Нэгэ үдэр басаган үхэр мадаа харюулжа ошоһон хойнонь нэгэ шарга моритой бадарша лама тэрэ хоёр хүгшэд дээрэ орожо ерээ гэнэл даа.

— Ламбагай, ламбагай, дээшээ һуугты, — гэжэ тэрэ хоёр хүг­шэд тэрэ ламые ехэ хүндэлжэ, дээшэнь сайхан жабдан орон дээрээ шэрдэг мэрдэг дэбдижэ һуулгаад, ехэл хүндэлөө ха даа.

2 — Манайда унтаад, нойрсоод ябаха гут даа? — гээ гэнаа.

— Би унтахагуйб даа танайда, — гээ гэнэ тэрэ ламань.

— Заа, та манайда яагаад унтахагуйбта? Нойрсоод ябахадатнай яанаб? — гээ ха.

— Танайда нэгэ гүриггүй бузар амитан байна, хоножо болохогүй, унтажа болохогүй, — гээ гэнэ.

— Юрдөө, хэмнай, юумнай байгаа юм? Ламбагай, та одоо арилгажа, аршалжа үгыт. Хаанамнай, ямар юумэндэмнай байнаб тэрэмнай? — гэжэ ламаһаа һураа ха.

— Танайхи нэгэ басагатай юм байнат. Тэрэтнай одоо шодмо шоо хэжэ байна. Та хоёроо эдихэл гэжэ байгаа юм байна, — гэжэ тэрэ лама хоёр хүгшэдые мунхаруулба ха.

— Үгы, тэрээниие зайлуулха арга юун байна гээшэб? Эггэ уримнай, үхибүүмнай гэжэ һанажа байһан хоёр гээшэбди. Одоол тиимэ юм һааиь, зайлуулжархигты. Одоол тэрээндэ эдюулэнгүй ябахаяа бодое, — гэбэ гэнэ.

— Одоо таанар долоон хоног дотор мүнөөхи басагаяа сохёод нюдөөд, хөөгөөд байгаарайгты*. Тиихэдэтнай мүнөөхиш зайлахагүй хайшаа ошохо һэм. Иимэл арга байнал даа, — гэжэ тэрэ лама айлдаба гэнаа.

3 Орой адуу малая адуулһан басаган гэртээ орожо ерэхэдэнь, аба эжынь заигаха, зандаха гээшэнь аргагуй, 'Тонил, арил!" гэхэЬээ бэшэ юумэ байхагуй.

— Аба, эжымни, яагаабта? Ямар юумэндэ хорлогдошоно гээшэбта? Юун болоо гээшэб? — гэжэ байжа һураба.

Тиихэдэнь:

— Одоо ши муу ёройн хүн байнаш, бидэнһээ, юрдөө, юумэ бү hypa, тонил. арнл! — гэжэүл дэхэ сохихоһоо ондоо юумэ мэдэхэеэ болёод байна гээшэ.

4 "Эдэмни нэгэл юумэндэ хорлогдоо, одоо яаха юм бэлэй? Ямаршье юумэ болог, үхэр малая харюулаад лэ, үхэр үнеэеынь һаагаад лэ, хоёр үбгэдтэ һүгэдөөд лэ байха юм байна. Тииһээр байтар юун болодог юм", — гэжэ тэрэ басаган углөө бодоод лэ үхэр малаа харюулдаг, үхэртэ үнеэеынь һаадаг, харадаг байба. Тиигээд лэ байхадань, эдихэ юумэшье эдюулхэгуй, байханшье хэсүү боложо байба.

Тиижэ байтарань хэли мэдэдэг хэлин хев хара мориниинь:

5 — Ши бидэ хоёрой амидаржа шадаха арга һалажа байна даа. Эндэһээ хоюуляа ябажа узэе, эайлажа узэе. Би ябахын һайгаар ябахаб, ши тогтохын һайгаар тогтоорой. Нюдөө хара гэһэн газартам хаража ябаарай, ани гэһэн газартам анижа ябаарай. Иигээд хоюулаа нэгэдэжэ зайлая. Энэ һүниндөө, үүр һүни хоёрой забһар үеэр лэ хоюулаа ябажархия. Ши одоо бурхандаа мүргөөрэй. Эхэ эсэгэшни улдэхэ байха, сохихо байха, ямаршье хадань мүргэжэл үзөөрэй, — гэжэ мориниинь хэлэбэ.

6 Тиигээд үнтаад лэ, һүниин тэн үүр хоёрой забһарта гүйжэ бодоод лэ, бурхандаа хоёр-гурба дахин мүргэбэ, тиихэдэнь аба эжы хоёрынь иишэнь абажа тулхёод, тиишэнь абажа татаад сохижо байна гэнэл даа.

— Аба эжы хоёрни, хайрлыт, абарыт! Ямар юумэндэ хорлуулба гээшэбта? — гэжэ гүйжашье ядаад лэ, тиигээд эрьелдээд, нэгэ хоёр-гурба мүргэһэн болоод лэ, морин дээрээ гараба. Морин:

— Нюдөө ани, — гэбэ. Тэрэш анижа, дээдэ түбеэршье ябаһанаа мэдэхэгүй, доодо түбеэршье ябаһанаа мэдэхэгүй, далай дээгүүршье ябаһанаа мэдэхэгүй, одоол намилжа хиисэжэ ябана гэнэ мориниинь. Ябажал ябатараа:

7 — Зай, нюдөө хара, — гэнэ.

Нюдөө тайлаад харан гэһэниинь, нэгэ ехэ һайхан ууланда гараһан байжа байха юм гэнэ. Иишээш харахадань — жэмэс, тиишээш харахадань — жэмэс. Тэрэ жэмэсээр одоо хоол уклад хэжэ эдеэлэбэд. Иишээш харахадань — аршаан булаг, тиишээш харахадань — аршаан булаг. Тэдэ бүгэдэһөө үхыень уугаад лэ, эдихыень эдеэд лэ, сэнгэжэ байба, амидаржа байба. Тиигэжэ амидаржа байхадань, тэрэ уулаһаань хойно нэгэ хаанайхи байһан байна. Хаанай катан:

8 — Манай бэри болохо хүн олдоо гэжэ, урда ууланда байна гэжэ урда һүни зүүдэлбэб, — гэжэ хаандаа айладхаһан байба.

— Хэм тэрэшни? — гэбэ хаан. — Ши ехэ изагууртан хүнии бэри уула хадаһаа оложо абаха байгаа гэжэ юу хэлэжэ байнаш? Нэгэ изагууртанш нугөө изагууртанай хаанай басагыенъ абажа, хоорондоо худа ураг боложо, иигэжэ ехэ хүнэй басага абажа бэри хэдэг юм, иигэжэ айл бүлэ болгодог ном ёho байха, тиимэ түрэ хэдэг ухаантай, иимэ түрэ хэхэ урасхаалтай, — гэжэ. — Одоо уула хадаЬаа асаржа бэри хэхэ гэжэ ши юу хэлэжэ бай­наш! — гэбэ гэнэ. — Маргаарша болгое шинии зүүдэ, — гэбэ гэнэ.

9 Тиигээд тэрэл һүни унтаад лэ баһа зүүдэлнэА даа.

— Маняй бэри болохо хун урдал ууланда байна, — гээ гэнэл даа баһа.

— Зай, тиигэбэл эхэнэр хүнэй зуудэн эреэтэй бараатай байдаг юм, хатан хүнэй зүүдэн хайштай яаштай байдаг юм, шинии зүүдэ одоо гурбан хоног манажа байжа шиидэе.

Гурбан һүни манаһаниинь, гурбан һүни тэрэл зүүдэеэ зүүдэлээд лэ байна гэнаа.

"Энэ одоо юу зүүдэлдэг хатантай болобо гээшэбибг?” — гэжэ тэрэ хаан хоёр хяа* дуудажа даабари үгэбэ:

— Энэ урда уулаар ябаад ерэгты, — гэжэ. — Юун байдаг юм үзөөд, хараад ерэгты!

10 Хоёр хяа ябуулһаниинь, хоёр хяа урда ууланда гараба.

Тэрэ басаганай морин хэлээ бшуу:

— Шамайе хоёр хяагаар үзүүлжэ, хоёр хүүгээр үзүүлжэ мэдэхэ гээ. Ши эрэ эмэеэщье мэдүүлэнгүй байжа үзөөрэй.

Тэрэ хяа хүрэжэ ерээд лэ, мэндэ гэһэншье юумэ байхагуй, ерэжэ хараад, гэдэргээ бусаа ха. Хаантанда ерээд лэ айладхажа байма гэнэ даа:

— Морин гэхэдэ тиимэ сайхан* морин гэжэ боломоор дээ. Хүн гэхэдэ тиимэ сайхан хүн гэжэ боломоор байна дээ. Хоёр сайхан амитан байнз. Яаха аргагүй сайхан хоёр байна, — гэжэ хэлэхэһээ ондоо юумэ үгы.

11 — Таанадые сайхан мүүхэйень илгаха гэжэ эльгээгээ бэшэб. Дахин ошоод ерэгты! Эрэ хүн байнуу, эмэ хүн байнуу гэжэ мэдэхэт! Хаанаhаа ябаа юм, тэрээнииень асуужа мэдэхэ хэрэгтэй, — гэжэ дахин загнаад ябуулба гэнэ.

Мунөө хоёршни дахин ошоод лэ:

— Сайн байноо! — гэнэ.

— Сайн.

Тэрээнһээ ондоо юушье хөөрэлдэхэёо мэдэнэгуй, баhал hөөpгөө ерээд лэ:

— Одоо яаха аргагуй гоё хоёр бяйна, эрыншье, эмыншье мэдэ­хэ аргагуй байна, — гэбэ гэнаа. — Зай, хаан энээниие хайшан гэжэ мэдэхэ юум?

— Эрын гурбан наада хэжэ мэдэхэ хэрэгтэй, — гэжэ шиидэжэ байна гэнаа.

12 Морин басагандаа хэлэжэ байна гэнэ:

— Одоо шамайе илгаруулха гэжэ, эрэ эмыешни мэдэхэ гэжэ хаан эрын гурбан наада хэхэеэ байна. Ши эрэ эмэеэшье мэдэгдэнгүй байха ёһотойш. Тэрэ хаанай бэри болохо хэрэггүй, — гэжэ. — Юрдөө, бухэ барилдаа хүүлхэ, тиихэдэнь барилдаха болонош. Мори урилдуулха, урилдахаш, намайгаа табяарай. Харбуулха байха, нэгэл харбажархёорой, — гэбэ гэнэл даа. — Тиигээд лэ хаан ехэ изагууртанай нааданда урижа, наада хэжэ байхадань, бидэ хоёр ошоншьегүй байжа болохогүй, эаалһаа бидэ ошохо болохобди. Эрын гурбан наада наадаха ушартай болохош, — гэбэ морин.

13 Зай, иигээд лэ хоёр хяа ерэхэдэнь, ошоо гэнэл даа уряал айладхажа. Гэмгүй олон зон сугларһан байна гэнэл даа. Хаанай баатар бүхэшүүлшье ушаргуй сугларанхай, харахада аймаар-аймаар бүхэшуул байха юм гэнэ. гээр лэ хубсалһан тэрэ басагамнай аргагуй юумэ байна.

— Нээрээ хүүхэн, нээрээ хүүхэн, — гэлсэжэ байна гэнэ хаанай харсагууд*, шэбир-һабир гэлсэнэ хэбэртэй.

Тиигээд лэ хаанай баатар бүхэшүүлтэй барилдаад лэ байба, нэгэ захаһааиь лэ нугөө заха хүртэр тэдэниие хаяад лэ байба, шэдээд лэ байба, шэдээд лэ байба.

— Ээ, яаха аргагүй н, ээ, яаха аргагуй н! — гэжэ хашхаралдажа байна гэнэ.

14 Мунөө мориинь унажа урилдуулха хүн олдожо үгэнэгүй гэнэ дан, мориниинь нэгэ муухай дааган болоод ошоо юм ха. Тэрээниие унаха үхибүүншье олдоногуй. Тэрэ урилдаандаа басаган барилдажа байһаи хадаа өөрөөшье ошохо аргагүй.

Тиигээд байтарань, хаанай нэгэ буруушан үбгэн, нэгэ унтахадаа гурбан жэл унташадаг нэгэ иимэ үбгэн зүбшөөбэ ха. Тэрээниинь унуулаад ябуултёо ха даа.

15 Мориниинь һураарай гээ бясагандаа:

— Хэды хэмжээнэй газарһаа урилдадаг юм? — гэжэ һураарай хаанһаа. Тиихэдэшни нэгэ юумэ хэлэхэ байха. Тинхэдэнь "Манай тэндэхи буруу тугалай бэлшээриин газар тухай байнаа тэрэшни", — гээрэй. Тиихэдэшни хаан hypaxa: "Ямар, хэды хэмжээнэй газарһаа урилдадаг юм?" — гэхэ. Тиихэдэнь: "Нэгэ гурбан жэлын lгазарhaa урилдадаг юм даа", — гээрэй, — гэжэ морин заагаа юм басагандаа.

16 Тииһэниинь hypaa xa хаанһаа:

— Танай эндэ хэды хэмжээнэй газарһаа морид урилдадаг юм бэ? – гэжэ.

— Гурбан боориин газарһаа, зндэһээ харагдажа байна, тээ тэндэ, — гэбэ хал даа хаан.

— Гурбан боориин газар гээшэшни манай тэндэхиин буруу тугалай бэлшээриин газар байна даа, — гэжэ табижархёо ха тэрэ басаган.

— Зээ, тиигэбэл энэ шинии бужуутай дааганай ерэбэл, урилдуулхабди. Хэды хэмжээнэй газарһаа урилдахабибди? — гэбэ хаан.

— Гурбан жэлын газарһаа урялдадаг юм даа манай тэндэ, — гэбэл даа басаган.

— Зай, тиигэбэл, тиигэе, — гэжэ шиидээд, ябуулжархиба гэнэл даа.

17 Ошоод лэ, урилдаха газартаа хүрөөд лэ, эмээл юумэеэ заһаад лэ, бэеэ заһажа байгаа юм бэд даа хүүгэд багашуулынь. Тиигэжэ һуутарань, мунөө бужуутай даага унаһан үбгэниинь унташаба. Морид гүйшэбэ ха. Тэрэ үбгэншни морёо баряад унташаба тиижэ hyуһаар лэ. Иишэншье унагаагаад шэрэнэ, тиишэншье унагаагаад шэрэнэ мориниинь, орой үбгэн һэринэгуй ха. Шабхадажашье байха юм гэнэ тэрэ мориниинь. Яажашье һэрюулжэ ядаад лэ байтарань, гурбан жэл болоод лэ һэреэ ха даа үбгэн. Тиигээд лэ хаанай моридой хойноһоо гүйлгөөд лэ, тэрэш айлда ошобо ха.

18 — Зай, энэ хаанай морид хэды сагта үнгэрөөб? — гэжэ асууба ха.

— Гурбан жэлын саада тээ үнгэрөө, ямар юумэ асуужа байгаа хүмтэ? — гэжэ харюусаба.

Дахинаа үбгэн гүйлгэбэ гэнэ. Гүйлгэжэ-гүйлгэжэ, баһа нэгэ айлай газаа ошоод асууба ха:

— Хаанай морид хэды сагта үнгэрөөб?

— Гурбан һарын саана үнгэрөө ха, — гэжэ байна гэнэ.

— Юуншье haa ойрошог болоо юм байна, — гзжэ дахяад лэ гүйлгэжэ, баһа нэгэ айлай газаа ошоод hураба гэнэ.

— Үгы, гурба хоногой саана үнгэрбэ, — гэжэ байна.

— Юуншье haa дүтэ болоо юм байна, — гэжэ дахяад гүйлгэбэ ха саашаа.

19 Тиихэдэнь хаанай моридууд ядаршанхай шогшожо ябана ха. Тэдэнэй хажуугаар hалхи шуурганда адляар гүйлгэжэ гаршаба гэнэ. Нара орохоо байгаа ха.

— Өө, манай иимэ, тиимэ морид ерэжэ ябана, — гэжэ байжа хаанай газаа дурамдана ха. Тэрэ басаган дурамгүйгөөр нюдөөрво хаража байха юм гэнэ. Наран доогуур ехэ тооһо татажа байха юм гэнэ. Тиигэжэ хаража байтарань, өөрынъ морин орожо ерэбэ ха.

— Зай, хоёр түрүүеынь абабуу? — гэжэ хаанһаа басаган асууба.

— Одоо абахашье болобо гүш дээ, — гэжэ хаан дурата дурагуй хэлэбэ.

— Яаха аргагүй эрэ хүн, — гэлдэжэ байжа хаанай газаа суглараад хаража байһан зон хэлсэбэд ха.

20 Хаанай мэргэн харбагшанар һомоо шэбшэжэл байгаад лэ табижал байна гэнэ. Алтан мүнгэн зүү тэбэнын дундуур гараад лэ, саанань байhан бүлэр хара шулууядань торожо заадажал байха юм гэнэ. "Зай, би иижэ харбажал шадаха хүн гүб, али үгы хүн гүб? — гэжэ дотороол бодожо байна гэнэ. — Ямар аймшагтай харбадаг мэргэшүүл гээшэб. Тэрэ харбаһанһаань саашань харбаһайб", — гэжэ шэбшээд лэ табижархиһаниинь, алтан мүнгэн тэбэнын hyбөөрэнь ороод лэ тэрэ hомониинь, саана байһан бүлэр хара шулууень бута харбаад лэ, саашань түмэр шататар харбажархёо ха.

— Зай, гурба дахин туруу абабуу, хаан? — гэжэ асууба.

— Зай, абабал бэд даа, — гэжэ хаан дурата дурагүйгеер хэлэбэ. Яаха аргагүй н гэжэ тэрэ басагые шиидэбэд ха.

21 Һөөpгөө тэрэ ууландаа гаража, мүнөөхил байдялаараа амидаржа мунөө басаган морин хоёр байнад. Тиигээд лэ байжа байна, нилээд лэ байгаа ха тэндээ. Мүнөөхи хатамнай баhал хаанда хэлэнэ ха:

— Манай бэри болохо басаган урда ууланда байна гэжэ баhал эүүдэлээд байнаб, — гэжэ.

— Иихэдээ ши юу хэлээд байдаг хүн гээшэбши, Түрүүн хатан хүнэй зүүдэн хааштай яаштай байдаг, эхэнэр хүнэй зүүдэн эреэтэй бараатай байдаг гэжэ бидэ шинии зүүдэ гурбан хоног соо мануулжа, эрын гурбан наада хэжэ үзэбэбди. Тиихэдэ яаха аргагүй эрэ гэжэ тогтоһон, — гэжэ байһаиаа. — Зүүн түбии эжэлжэ турэһэн Зэбуу Мэргэн хаанай шараһан мяха амтаддаг шара зурхайша гэжэ байдаг, — гэнэ ха. — Тэрээндэ нэгэ жаргал һуража энээнииел олоогүйдээ аргагүй байна, — гэнэ тэрэ хаан. Нэгэ хэдэн хуниие тэрэ зурхайшада эльгээбэ ха.

22 Зурхайшанда ерэжэ:

– Манай хатан одоо зүүдэлжэл байна бэри тухай. Эрэ эмыень илгаруулхын түлөө эрын гурбан наада хэбэбди. Эрьш гурбан нааданда яаха аргагүй эрэ гэжэ тогтоһон юм. баhал хатан зүүдэлээд байнал. Энээниие бидэ яахабибди? — гэжэ зурхайшанда айладхаһаниннь, тэрэнь зурхайгаа зуража-зуража:

— Дахяад эрын наада наадуулха хэрэгтэй эрэ эмынь мэдэхын тулада. Хаан албата зонойнгоо дундаһаа хоёр һайхан эрэшуулые оложо абаг. Гурба-гурба алха зайтайгаар гурбан алтан харгы заhaxa. Тэрээниие гурба-гурба алхуулжа үзэхэ тэрэ хоёр сайхан тэйгээ мүнөө тэрэ ууланда байгаа гээ. Тингээд лэ алхаад мэдэгдэжэ магадгүй, — гэжэ хэлэбэ. Ииигээд лэ:

23 — Зай, дахяад лэ эрын гурбан наада хэхэмнай, — гэнэ хааниинь.

Иигэжэ тэрэ басаганай эрэ эмыень мэдэхэнь.

— Зай, ши мунөө мэдэгдэхэ болоод байнаш. Тэрэ хаанай бэрил болохо болоош. Зай, хаан хүнэй бэри болоходоо, одоо хэмжээ хизааргүй жаргал эдэлхэш. Жаргалдаа дашуураад, хаан эсэгыншни минии бэе иишэ тиишэнь унабалаиь, ши минии хазаар шүдэрые бү мартуулаарай. Минии захиха юумэ энэ байна, — гэжэ хэли мэдэдэг хөө хара мориниинь хэлэнэ тэрэ басагандаа, нүхэртөө иигэжэ захижа байна гэнэл даа.

24 Зай, тиигээд лэ хаан хоёр илгажа абаад лэ, гурбан алтан харгы заһуулаад лэ, гурба-гурба алхуулаад лэ басаган хүн гэжэ мэдэбэ.

Тиигээд лэ тэрэ хаанайнгаа бэри боложо, тэрэ нтэйнь ажаһууба ха. Тиигээд хаан ехэ изагууртанай бэри болоһон, одоо жаргал гээшэнь хэмжээ хизааргуй.

25 Одоо жаргалдаа дашууршоод лэ байжа байтарань, хаан эсэгэнь одоо дайнда ошобо ха. Заа, тиигээд лэ адуушаниие дуудажа ерээд лэ:

— Заа, би дайнда ошохо болооб. Ямар мори би унажа ябахабиб? — гэжэ адуушанһаа һурана ха.

Тиигээд адуушанииншье яахаб даа тэрэ хэли мэдэдэг хэлин хара мори мэдэхэ:

— Одоо энэ бэриинтнай морин адуунай толгойдо ябадаг. Тэрэл шадалтай, хари орондо абаашажа шадаха морин байна гэжэ бододогби, — гэжэ адуушан хэлэбэ гэнэл даа.

— Зай, тиигэе, — гээд лэ хаан тэрэ мориёо унаба ха. Мүнөө хи бэриниинь хадаа жаргалдаа дашуураад аэ, тэрэ моринойнгоо хазаар шүдэрыенъ мартуулжархиба.

26 Хари газар ошоод лэ байжа байтарань, бэринь турэхэ болоод лэ, түрэбэ ха Түрэхэдее алтан сээжэтэй, мүнгэн бүгсэтэй түрэбэ. Хаан ехэ изагуурта одоо эсэгэдээ мэдүүлхэ гэжэ ниинь энэ иимэ тэй болобобди гэжэ хоёр хүниие эльгээбэ. "тэй болообди гэжэ баярлажа ябаг", — гээд лэ хари газар руу ябуулба ха.

Мүнөө хоёр хүнэй ябажа ябатарань, зам дээрэнь шарга моритой шолмос зогсожо байба ха.

— Зай, та хоёр хайшаа зорибот? — гэжэ асуужа байна ха.

— Зай, бидэш одоо замда ушарһан хүндэ хэлэмээр бэшэ юумэ байна, — гэжэ хэлэнэ тэрэ хоёр.

— Зай, ямар хэрэгээр ябаабта, ямар хэрэгээр ябаабта? — гэжэл байна ха шолмос

Тиихэдэнь айһанайнгаа хирэндэ тэрэ бэшэгээ абаад үгэжэр-хибэ.

27 Уншажа үзөөд тэрэ бэшэгынь:

— Зай, энэ зам дээрээ иимэ моритой иимэ хүн байна гэжэ таанар бү хэлээрэйт. Хэрбэеэ хэлээ болоболтнай, та хоёрые одоо хаанаһаашье суу һорожо асаржа эдихэ арга намда байна. Аминдаа хайратай болбол, бү хэлээрэйт. ншни бэшэбэ гэжэ энэ минии бэшэһэн бэшэг хаандаа абаашажа угөөрэйгты, — гээд мүнөө нэйнь бэшэһэн бэшэг абажархёод, орондонь юумэ бэшээд үгэбэ гэнэл даа.

28 Зэ, тэрээниинь абаад мүнөөхинш хари газар шогшуула шогшуулаһаар хурөөд, мүнөөхи бэшэг үгэһэниинь, хаан эсэгэ ухаа алдажа унаба гэнэл даа, муушаржа. Тиихэдэнь тэдэш энэ тэрэ юумэ хэжэ байжа арай шэнээ оруулба.

— Зай, нэйм амиды мэндэ байгаа сагта энээниие аба­ашажа угэгты, яаруу ошохо хэрэгтэй, — гэжэ орондонь 6aha нэгэ юумэ бэшээд үгэбэ гэнэ. — Түргэн эндэһээ ошооройт, — гэжэ хэлээ гэнэл даа.

Гүйлгэлдэжэл байтарань, зам дээрэнь нэгэ шарга моритой бадарша лама 6aha һуужа байна гэнэл даа.

— Зай, ямар бэшэг абажа ерэбэт, үгэгты наашань! — гэбэ ха.

— Энэ, энэ, — гэжэ мүнөөхи д гаргажа үгэбэ.

29 Хаража ерээд лэ:

— Зай, энээниие абаашажа үгэгты даа. Намайе аамдаа абаа гэжэ бү хэлээрэйт. Тиигээ болоболтнай, би таниие үрэбхижэ эдихэб, — гээд табина.

Мүнөө хоёр д аминдаа хайратай юумэдш даа шарга моритой шолмос, бадарша лама энээниие үгөө гэжэ хэлэнгүй;

— Хаан эсэгэшни энээниие үгөө , — гэжэ тэрэ моритой хүнэй үгэһэн бэшэг үгөө ха даа ндэнь.

30 Тэрэш баһа ухаа алдажа байһанаа:

— Одоо энэ хаан эсэгын үгэһэн зарлиг хайшан гэхэ юм. Одоо модынь модоной дарханаар, түмэрынь түмэрэй дарханаар хүүлээд, гурбан алда нүхэ малтаад, тэрэ басагаяа тэйень булажархигты гэһэн байна. Иимэ тэй болообди гэжэ ехэ баярлажа, эсэгэдээ бэшэг эльгээһэмнай, хаан эсэгэһээ иимэ зарлиг ерэбэл. Теэд хайшан гэхэб, — гэжэ тэрэ н модынь модошо дархана­ар, түмэрынь түмэршэ дарханаар хүүлээд, урда ууланда гурбан алда нүхэ малтаад лэ, будажархёо ха даа нүтөө хоёроо.

31 Тиихэдэ хэли мэдэдэг хэлин хара мориншни еерынгво хазаяр шүдэр мартуулЬанаа гурбан дабхар түмэр шүдэрөөр шүдэрлүүлһэн, гурбан дабхар түмэр хазаараар хазаарлуулһан, гурбан дабхар түмэр байшаида хэгдэһэн, иимэ морин байгаа гэнэ. Тэрээнээ шургөөхэ, угзарха, сабшаха, дэбхэрхэ собхорхоһоо эхилээд лэ ехэхэн лэ хүсэ гаргажа, тэрэ хазаар мазаараа, шүдэр мүдэрөө тaha татаад лэ, байшангынь эбдэхынь эбдээд лэ, гүйжэ ерэбэ. Малтаад лэ тэрэ нүхынь, н басаган хоёроо гаргажа, нюрган дээрээ һуулгажа хадада гарахадань, тэдэнь нюдөө аняад һууна.

32 — Һүү, 6aha энэ ууланда хэн намайе гаргаба гээшэб? — гэбэ гэнэ.

— Зэ, эндээл амьдархат, — гээ ха мориниинь.

"Зэ, амьдархабди гэнгүй энэшни юундэ амьдархат гэжэ хэлээ гээшэб", — гэжэ тэрэ басаган дотороо бодожо байна.

— Биш мүнөө һуни наһа барахаб. Ши ухаангүй ехэ изагууртанай бэри болохоо байхадаш, жаргалдаа дашууршоод одоо ундэһэниим хазаар шүдэр бү мартуулаарай гэжэ би шамда захяа бэзэб. Гурбан дабхар түмэр шүдэрөөр шүдэрлүүлжэ, гурбан дабхар хазаараар хазаарлуулжа, гурбан зуун жэлынгээ наһа тэдээниие таһалхын тула, тэрэ байшангынь унагаахын тулада би баралайб.

33 — Бү үхыш, хайрлыт, — гэжэ байжа тэрэ басаган бархирба.

— Хайшаншье гэжэ бархираа һаашни, наһан дууһаба. Харин ухэхэдэмни, дүрбэн тагалсагымни тайража, дүрбэн зүгтэ дүрбэн зандан модон болоороq гэжэ зоогоорой. Толгойемни дундань молор эрдэни боло гэжэ зоогоорой, хэлиим баһа таһа отолоорой. Арһыемни үбшөөд, дэбисхэрэй хушалга хээрэй. Хүнды сээжэ соомни орон суусаа хээд һуугаарайт та хоёр. Иигээд лэ амьдаржа та хоёр һуугаарайт. Хайшаншье гэжэ амиды үлэжэ болохогүйб, — гэбэ ха.

34 Тиигээд лэ һүниэ унтаа хал даа. Нээрээл үглөөгүүр бодон гэһэниинь, мориниинь ухэшэһэн байгаа гэнэл даа. Тэрэ моринойнгоо хэлэһээр лэ дүрбэн тагалсагынь дүрбэн эүгтэ зоогоо, дүрбэн зандан модон болоорой гэжэ. Толгойеынь тэг дундань молор эрдэни боло гэжэ зоогоо. Арһыень үбшэжэ дэбисхэрэй хушалга хээд, хүнды сээжэ соонь орон суусаа хээд амьдаржа байтарань, нэгэ үглөө бодон гэхэдэнь, дүрбэн зүгтэнь дүрбэн зандан модон ургашанхай байгаа.

35 Тиигэжэ байтарань, нүгөө шарга моритой золигшни орожо ерэбэ гэнэ даа.

— Одоо шимни эндэ байжа байна гүш? — гэһээр лэ.

Ухаа алдаад лэ нэгэ модон дээрэ хүбүүгээ тэбэреэд лэ гүйжэ гараад байжа байтарань, хургаа амандаа хэжэ байжа бөөлжэбэ гэнэл даа. Хургаа амандаа хэжэ байжа бөөлжэхэдэнь, бөөлжэһэнөөрэнь һухэ гаража ерэбэ гэнэл даа. Хоёр хормойгоо хондолой дээрээ шуужа ерээд лэ, тэрэ һухөөрөө сабшаба мүнөө хи модыешни. Бүдүүншье гээшэнь амаргүй тэрэ модоной. Сабтана-сабшана тэрэ модо, хахадлаад лэ байна ха, энэ унахань гээшэ гү гэхээр болоо ха Тиигэжэ байтараа тэрэ шолмос ядаршоо ха даа. Тиигэжэ байтарань, нэгэ хүхэ шоно орожо ерэбэ гэнэ.

— Мангасхай, мангасхай, ямар ехээр ядарбат? Үгыт наашань тэрэ һухэеэ, би модыетнай хороолсожо үгэһүү.

— Тиигэ, тиигэ, юрдөө, үхэхөө байнам ядаржа. Энэ золигые унагаажал үзэхэ хэрэгтэй, — гэжэ һухөө угөөд лэ табижархёо ха.

36 Унтаагүй байхадань, эреэрэнь "түн-түн" сохижо байгаад, унтаЬан хойнонь һухыень далайжа шулуудаад*, шоно гүйжэ үгэй болошоо ха.

— Энэ модонһоо ондоо модондо гарая, — гэжэ тэрэ хүбүүн басаган хоёр ондоо модон дээрэ гараад байна.

Мүнөө шолмосынь унтажа-унтажа һэреэд лэ:

— Энэ хухэ муу шоно гүйжэ арилшоо бы һүхым үгы хээд, — гэжэ дахин хургаа амандаа хэжэ бөөлжөөд, баhал нэгэ һухэ гаргаад сабшаба гэнэл даа.

37 Нугөө модоо баһа нэгэ ушаргүй сабшаад байтарань, нэгэ унэгэн гүйжэ ерээд лэ:

— Мангасхай, мангасхай, яаһан ехэ ядуу байнат? Наадьхи hyхөө намда үгыт, би нэгэ жаахан хорооһууб, — гээ гэнэ.

Тиихэдэнь:

— Хухэ шонодо хуурагдаад, аргата улаан, шамда хуурагдахамни гү? — гээд лэ сабшажал байна ха.

Һахяад лэ һуухадань, үнэхөөрөө ядахадаа үгөө юм байна һухэёо. Унтаагүйдэнь зреэрэнь "түн-түн" сохижо байгаад, унтаан дундань үнсэгөөрэнь "түн-түн" сохижо байгаад, унтахадань баһа тэрэ һухыень далайжа шабардажархёод лэ, баhал гүйжэ үгэй болошобо гэнэл даа.

38 — Зай. энэ модондо тэсэхэеэ болибобди, — гэжэ баһа нүгөө модон дээрэ гараад байна эхэ хүбүүн хоёр.

Мунөө шолмос мун лэ һэреэд лэ, мүн бөөлжөөд баһа нэгэ һухэ гаргаад лэ, баһа сабшаба гэнэл даа.

— Иигээд лэ бидэ хоёршни муу заяатай болохоор байнабди. Ажал байдалнай түрүүнһээ муугаар эхилэд байгаа һэн, — гэжэ хүбүүндээ хэлэжэ байнал даа тэрэ басаган. — Баhал энэшни һухэеэ абаад сабшаха, манай ами абарха хүн байха гү, али үгы гү, — гэлсэжэ байтарань, наран гараба. Наран доогуурань ута улаан тооһо татажа байна ха. Тэрэ тооһо хараад басаган баярлаба гэнэ, бидэндэ туһатай юумэ ерэжэ магадгүй гэжэ энеэдэһэ алдажа бай­на ха.

39 — Ши ямар юумэндээ энеэжэ баярлажа байна гээшэбши? – гээ гэнэ.

— Энэ наран доогуур ута улаан тооһо татажа байна. Намда хэрэгтэй юумэ ерэжэ байна гэжэ бодоод баярлажа байиам, — гэнэ урдаһаань тэрэ басаган.

— Аа, тиинэ, тиинэ, — гэжэ шолмос уруугаа хаража шээгээд, тэрэ шээһэнэй нүхэ руу орошобо гэнэ.

Тиихэдэнь мүнөө хоёршни:

— Энэ модомнай унаха болоо, — гэжэ дүрбэдьхи модон дээрээ гараба ха. Тэрэ модон дээрээ гараад байхадань, хоёр нохой гүйл-дэжэ ерээд лэ:

40 — Шолмос яаһан бэ, шолмос яаһан 6э? — гэлдэжэ ябаад хуса6а гэнэ.

— Намайе энэ нүхэ руу ороо гэжэ бү хэлээрэй гээд, энэ шээһЬэнэй нүхэ руу оршоно бэлэй, — гэжэ хэлэбэ гэнэ.

— Зай, бидэ хоёр энэ нүхөөрэнь мушхөөд орохомнай. Энэ нухөөрэнь улаан, сагаан хөөрэн гаража байхадаа магадгүй үдэ болотор. Үдэһөө хойшо улаан хөөһэн энэ нухөөр сарьядаа һаань, мани диилдэбэ гэжэ бодооройт. Тиигээд өөрынгөө ами абарха нэгэ арга олооройт, — гэжэ хусаад, тэрэ нухөөрэнь газар руу орошобо гэнэл даа тэрэ хоёр нохой. Тэрэниие улаан сахюуса гэдэг, хаа яа ябадаг даа.

41 Зай, тиигээд лэ үдэ багта тэрэ нүхөөрэнь улаан, сагаан хөөһэн холилсожо байгаад мушхарба гэнэ даа.

— Зай, бидэ хоёройшни ажал ябадал, юрдөө, ехэ муугаар эхилжэ байна. Юрдөө, эдэ 6aha диилдэжэ байна, — гэлсээд баhал тэрэ модон дээрээ гараад һууна. Тиигэжэ байтарань, тэрэ хоёр нохой гараад ерэбэ.

— Зай, та хоёр иигээд амар һайн жаргаарайт, — гэжэ хэлээд ябашоо.

42 Зай, иигээд модон дээрэһээ буугаад, хара моринойнгоо aphaap хахадаарань хушаад, хахадынь дэбдеэд, тэндэ hapaa һарлажа, елээ еллэжэ байтарань, хари орондо ошоһон эсэгэ гэр орондоо бусажа ерээ гэнэ даа. Гэртээ ерээд:

— Энэ бэримни яаһан бэ? — гэбэ. Тиихэдэнь лэ:

— Иигээд лэ хүбүүтэй болоод лэ, алтан сээжэтэй, мүнгэн бүгсэтэй. Теэд ехэ баяр танда хүргэхэ гэжэ бэшэг хоёр хүбүүдээр танда ябуулаа һэмди. Тиихэдэ та тиимэ зарлиг эльгээбэт. Танай зарлигаар 6и бултыень бүтөөгөөб, — гэжэ хүбүүниинь байнал даа.

43 Тиихэдэнь тэрэ хоер хүбүүдые дуудажа асараад, мүшхэбэл даа.

— Манай зам дээрэ шарга моритой щолмос байгаад, тиигэжэ бэшэг юумыетнай һэлгээ һэн. Бидэ ами бэеэ аршалхыи тулада танда хэлээгүйбди, — гэжэ байнал даа тэрэ хоёр хүбүүд. — Шолмосойн угэһэниие бидэ үгөөд лэ байгаабди, — гэжэл байна гэнэл даа.

— Энэ шолмосын үгэ дуулаад байһан ямар бузар золигуудабта? — гэжэ хаан толгойень абаа ганэ.

44 — Зай, бэримнай иигээд үнгэрөөд юм ха даа. Үнгэрөөшье һаань, бэдэржэ үзэхэ хэрэгтэй, — гэжэ дүрбэн хизаар тээшэ хүнүүдые ябуулна гэнэ.

Ябажал ябанад, ябажал ябанад тэрэ хүбүүд. Тиигэжэ ябаһаар:

— Зай, юуишье боло тэрэ хуушанай байдаг уулаарань ошоод харая, — гэлсээд тэрэ ууланда ошобод ха.

Тэндэ ошоходонь, тэрэ хоёр һууна гэнэл даа моринойнгоо хүнды сээжэн соо.

45 — Хаан одоо таниие абаад ерэ гэнэ.

— Би ошохогүйб. Эндэ би хаягдаһан хүм. Би тэрэ хаанайда, юрдөө, ошохогүйб. Харил энэ моримни амиды байха һэн. Намайе алаха гэжэ тэрэ хаанай хүбүүн булаһан юм газарта.

Тэрэ басаган юу мэдэхэб даа тэрээниие. Тиигээд тэдэшни яажашье абаашажа ядаад лэ, хаанда ерэбэ гэнэл даа.

46 — Тиижэ байна тэрэшни, тэрэ саада ууланда байна. Ерэжэ үхөөр бэшэ байна, — гэжэ хоёр хүбүүд хаанда ерэжэ хэлэбэ ха.

Тиихэдэнь хаан:

— Тэрэшни юушье мэдэнэгүй, замда тиимэ юумэн болоһон тухай юушье мэдэнэгүй. Бидэ өөрөө гаража ошое, — гээд лэ хаан хүбүүнтэйгөө ошобо.

Тэндэ ошожо:

— Тэрэ хоёр хүбүүд саазалагдаа, — гэжэ эсэгэ хүбүүн хоёр бүгэдыень хөөрэжэ үгөөд лэ, бэриеэ асараа ха. Тишээд бэринь эхэ эсэгэеэ асараад лэ, бүгэдеерее һайн һайхан амидарһан юм.