1 Нэгэ уншэн н нэгэ сэлеэндэ байһыйма. Айл зайжа, эдеэ бэдэржэ, тунэжэ, ядяржэ ябаһыйма. Нэгэтэ нэгэ баянда хулһэншээр ороод хүдэлжэ байна. Жэл хүдэлөөд, нэгэ мори абаха байгаа. Тэрэ мориниинь адуун соонь талаар бэлшэжз ябана. Жэлэй гуйсэһзн хойно тэрэ моринойнгоо тулөө худэлжэ дүүргээд, үглөөгүүр ошожо бариха гэхэдэнь, тэрээниинь долоон шоно эдижэрхиһэн байгаа. "Ай даа, яагааш тялаан үгэй хүн гээшэбнб", — гээд баһал худэлмэриеэ бэдэрээд гэшхэлнэ.

2 Нэгэ модон coo орошоод ябахадань, нэгэ хүн арзагар сагаан hүxөөp шажан сабшажа байна. Бүхэли үдэр сабшаад, дүрбэн ша­жан: табина. Тэрэ хүн хажуудань ошоод:

— Та бүхэли үдэр дурбэн шажан табина гүттай? — гэнэ.

— Тиинэ.

— Бишье иимэ һухөөр табихаб, — гээд урдаһаань хараад байна.

Шажан табихадаа тэрэ хуниие илажа гараха хүн, юрдөө, олдодоггүй байһыйма. Тэрэ нэй тиижэ хэлэхэдэнь:

— Боосолдое, ши дүрбэн шажан тулеэ табижа шадахагойш, — гэнэ.

3 Тэрээнтэеэ боосолдоод, үглөө үдэрынь нөөси мнай захал6а. Улаан наранаар захалаад сабшаба, һуужа эдеэлэншьегүй, бүхали үдэртөө сабшаба. Халуудахадаа дэгэлээ тайлаад шүдэттинэ. Наранай орохо болотор дүрбэн шажан ойртуултиба. Тиибэшье үр метр дутаад банка. Наран мэнэ-мэнэ орохоео байна. н сабшажал байна. Наранай үрөөлэн хадын саана орошобо.

— Наран, наран, нэгэ зааха хүлеэгыш, бу орыш, — гзжэ нарые н гуйна.

Нарые гуй гуйһаар, нара оруултиба, дүрбэн шажан болохоёо xоёp hөөм дутаад байшаба.

4 Боосоогоо эдюулээд, н уруу дуруу боложо, тэрэ хүндэ нэгэ жэл хүдэлхэ болобо. н һайн хүдэлөөд, тэрэ хүндээ бүхэли жэл үнгэргабэ. Боосоогоо эдиһэн хүн һайн худэлхэдэн хайрлаад, хабар тарай угэһэн байгаа. Тэрэ тарайгаа нэгэ шээтбэрьтэ газарта хаяһан байгаа. Намар хадаха шэнээндэн ехэ хур мүндэр орожо, тарайень доро унагаажархиба. "Ай даа, урагшагүйл хүн байнаб даа", — гэжэ тэрэ үншэн н бодоно.

5 Өөдөө болохын тулөө далайн эрьедэ ошожо загаһа барихаяа гульмэ худалдажа абаад, шандага гурөөһэ барихаяа урьха худалдажа абаба.

Далайи эрьедэ ошожо жаахан урса гэр баряад, гүльмэеэ далайда хаяжа, загаһа барижа, урьхадань ороһон ан гүрөөһэ эдеэд урса гэр соогоо хэбтэнэ. Нажар болоходо газаагаа тэнгэри өөдэ хаража, халуун наранда гэдэһээ шаража, үбэл болоходо гуламтаяа галда нюргаа шаража, налайжа хэбтэнэ. Тиижэ жэлнүүд һубарижа үнгэрнэ.

6 Нэгэтэ нажар үншэн ни газаагаа гүдэһээ шаража хэбтэ — хэдэнь, долоон сагаан шубууд дээгүүрэнь дуугаралдаад далайн эрьедэ һуушабад. н һэмээхэнээр бодоод: "Эдээниие барижа шадахал аа гүб?" — гэжэ марай марайһаар дутэ ошобо.

Ошоод, xapahaap байсарань долоон сагаан шубууд хубсаhaa тайлажа хаяад, долоон ушаргүй hайхан басагад болошобо. Тиигээд далайда орожо шунгаад, ехэ холо тамаржа ябашабад. Тэдэ шубуудай угэй болосор н хүлеэгээд һуугаа. Харагдахаяа болихолооронь, хоргодоһон газарһаан гаража, нэгэ эгээ һайхан шубуун хубсаhыень абашаба. Тиигээд дасин хоргодоод һуушаба.

7 Долоон басагад нилээн үни тамаржа, шунгажа сэнгээд, эрье тээшээ ерэбэд. Жоргоон* шубууниинь хубсаһаа үмдөөд, дасин жоргоон сагаан шубууд болоод ниидэшэбэ. Нэгэ басаганиинь гансаараа улөөд, тэрэнди соо орошоод һууна.

Удэшэ болобо. Харанхы болгоод, тэрэ басаган хашхарна:

— Эдир залуу н байбал, эрэмни болохош. Үтэлһэн хүн байбал, абамни болоорой. Гаража хубсаһым үгыш, — гэнэ.

8 н гаража ерээд, хубсаһынь угөөд, ганса дойбод торгон пулаадынь үгэбэгүй. Гэртээ сугтяа ерэжз, үбгэ һамган боло6о.

Басаганай һайхан гээшэнь хэлэщэгуй. н углөө үдэрьгаь һамгаа хараад, харажал-харажал байна. Һамганиинь эдеэ хоолоо бэлдэнэ.

— Үбгэн, эдеэ хооломнай бага болошоо, урьхаа ошожо үзэжэ ерэ, юу хүү хараад лэ һуунаш, — гэнэ.

— Үгэй, биш шамаяа хараад байнгүй нэгэш үдэр байжа шадагкэйлби, — гэнэ.

9 Тиихэдэнь һамганиинь өөрынгөө дүрые зуража саарһан дээрэ угөөд, гартань барюулаад табиба. н тэрэ дүрыень абаад, урьхада ороһон ангуудаа, гүльмэдэ ороһон загаһадаа шалгахаяа ошобо. Ябажа ябасарань ехэ һалтин буугаад, гартаа баряад ябаһан һамганайнь дүрые абаад ябашаба.

Долоон үдэр, долоои һүни тэрэ дүрэн нийдэбэ. Долоотьхо хоногтоо буун гэхэдээ, Абаахай хаанай ордонойнь хүрээ соо унашаба. Сэрэгүүдынь газаагуураа ябажа ябасараа олоод, тэрэ дурыень хаандаа оруулжа үгэнэ. Хаан xapahaap дурлаад, түргэн энэ басагые бэдэрхэ гэжэ сэрэг түсеэрбэ. Абаахай хаан гурбан зуун сэрэг, гурбан һарайн хүнэһэ түсеэрээд мордобо. Зүүн зүг баряад ябана, ехэ холо дайда зорижо ябана. Яба ябаһаар хүнһэниинь барагдаба, моридынь эсэбэ. Тиигээд нэгэ ехэ далай отшо тулаад, тэндэ нэгэ зааха амарха гэлдэбэд.

10 Хаан байраяа тусеэрээд, хоёр солдаадаа: "Ан гурөөһэ барижа ерэгты", — гээд эльгээбэ. Хоёр солдат ошоод, юуш олонгүй хариха гэжэ ябахадань, нэгэ андир һууба. Тэрэнээ алаад, гэртээ харижа ябана. Тиижэ ябасараа нэгэ муухан отогшуу юумэнһээ утаан гара­жа байна. "Эндэ орожо узэе, энэ шубуугаа шараад абахабди", — гэлдээд орошобод.

11 Ороходонь, гэр соо бүүдэг-баадаг. Буланда нэгэ аргагүй һайхан һамган юумэ оёжо һууна. Галайнгаа хажууда нэгэ залуу н юумэ дархалжа һууна. Солдаадууд opohoop мэндэ амараа һуралсаад:

— Галдатнай энэ шубуугаа шаража абахада болохо гү? — гэнэд.

— Болохо, болохо, — гээд тэрэ солдаадуудта галаа ехэ болгоод үгэнэ.

Солдаадууд гал дээрэнь тэрэ шубуугаа шаража байнад. Тиигээд тэрэ нэй һамганайнь һайханда шаража байһан шубуугаа харангэй, гансал һамгыень хараад лэ һуунад. Хара xapahaap хоёр солдаадууд шубуугаа дүргэжэ орсибо. Гэнтэ энээнээ мэдэжэ, шубу­угаа гал дээрэһээнь абаад харахадань, эдихэ араггэй, хооһон хөө болошоод байна.

12 — Энээнээ хайшан гээд хаандаа абаашахымабди, хаан маниие алахань, — гэлдээд гашуудажа, барсиралдажа оробо. Үншэн ни һамган экээниин хаража:

— Үгэй, та хаанһаа ябаһан, юун хүүлэбтэ? — гэжэ һурана.

— Бидэ Абаахай хаани сэрэгүүдэбдэ, Абаахай хаан гээшымнай газаань гурбан һарын саана ехэ һайхан хүүхэнэй дүрэ саарһан дээрэ унаһым, тиигээд тэрэ басагаар һамга хэхэеэ сэрэг татаад энэ ябажа байна, — гэнэд.

— Таанад эндэ орообда, хараабда гэжэ бү хэлээрэйт, — гээд дүршэһэн шубууень абша, булан тээшээ хаража һуугаад, тэрэнээ эльбэнэ, шэбщэнэ, таримдана. Тиижэ тиижэ ухэдэнь, нөөси шубууниинь зандаа ехэ һайханаар болошоод байба. Солдаадууд ехэ баяртай тэрэ шубуугаа абажа, баярые хүргөөд, нөөси нэйнгээ һамгые хара xapahaap һалажа ядан гарабад.

13 Солдаадууд хаандаа отшо нөөси шубуугаа үгэбэ, хаан ехэ үлдэшэһэн байжа, тэрэ шубууень ехэ амтархажа байжа эдибэ, баряжа ядаба. Гурбан зуун солдаадуудта угэбэ. Гурбан зуун солдадууд эдеэд, бултадаа садахын ехээр садша, арай гэжэ барабад.

— Ай, ямар иимэ садхабартай шубууд байхым, эндээ ушөө нэгэ хоёр хонохо, — гээд хаан засирба. Амарха, мори хараа эдеэллэхэ гээд ушөө нэгэ хоёр хоногоор байбад.

14 Углөөдэрынь баһал нөөси солдаадуудаа тиимэ шубуу алаха гэжэ эльгээбэ. Хоёр солдаадууд ябаба, ябаба. Үдэшэ бодоходо арай гэжэ тиимэ шубуу алабад. Тэрээнээ баһал үншэн нэйдээ абаашажа шаража абаябди гэлдээд ошобо.

— Мунөө һамганиин урдаһаа харангуй шаража абая, 6aha дүргэдтьхэбдэ. Хэрбээ дүргөө болболнай, дасин тэрэ һамган ёһодон оруулжа үгкэй, — гээд гэртэнь орожо мэндэ гээд, Һамганайнь урдаһаа нэгэш харангэй, түргэн шаража абаад гарашабад. Хаандаа отшо шубуугаа үгэбэд. Хаан тэрэ шубууень эдеэд, гансаараа садабагэй.

15 — Ай, харя шүдхэрнүүд, ямар шубуугаа баряад ерээдэбтэ! — гээд хаан гани галзуу боложо, — намайе наада барихатнайл!? — гээд тэдэ хоёр солдаадуудые хаажа, сохижо оробо. Солдаадууд сохюулжа арай голтой байхадаа, алана гү гээд хаандаа барниинь хэлэжэ үгэбэд:

— Энээнһээ тээ хойно нэгэ урса гэр байна. Тэрээн соо убгэ һамган хоёр һууна. Һамганиинь ехэл һайхыма. Бидэ һайхандань хара xapahaap үни болошообда, урдити шубуугаа шарахадаа, тиигээд дургэдтёобда. Тэрэ шубууемнай тэрэ һайхан һамган абажа, булан тээшээ хаража һуугаад таримдаа, таримдаад үхэдэнь, ёһоороо болошоод байһыма. Бэшыень та өөдөө мэдэнэт. Мунөөдэр ошоходоо, бидэ хоёр андираа шарахадаа, һамганайнь урдаһаа нэгэш сяламис гэжэ хараагэйбдэ, шарааар наашань асараабда, — гэнад.

16 Хаан энээниме дулахадаа:

— Ай, энэл ханимни, энэл байна даа, — гээд сэрэгүүдээ дахуулаад ошобо. Ошоод харахадань, мүн байшаба. Хаан тэрэ басагые эрэтэйнь хүлижэ абаад, мэтэр байсар өөрынгөө дайдада мордобо. Удангүй нютагаа бусажа ерэбэд. Тэрэ хоёроо түмэр амбаарта хэжэ хүшөөд, хоёр һасюул табиба.

17 Углөөдэрынь хаан тэрз үншэн ень һалгааха. Һанаатай иимэ дадбари үгэбэ:

— Зүүнэй зүүн зүгтэ зуудаг шара нохой байха, тэрэ нохойе барижа асар, — гэнэ.

н уруу дуруу боложо: "Одоош һалаха сагам ойртобо", — гээд һамгандаа ерэбэ. Һамганиинь уруу дуруу болоод үбгэнэйнгөө ябахые хзраад һурана:

— Юундэ уруу дуруу болообши, үбгэмни? — гэнэ.

— Намайеш холын эүүн зүгһөө зуудаг шара нохой асара гэнэ. Бишни иигээд һалаа байгааб даа, — гээд муухан һууна.

— Зай, юу муу болообши, — гээд һамган нэгэ бархаг хээд үгэбэ барюултайнь, — зуудаг шара нохойн гүйжэ ерэхэдэнь, ама руунь холо хүрсэр хээд угөөрэйш, тиигээд барюулһаань асаржа хаанда тушаахаш, — гэнэ.

18 Углөө үдэр болобо н улаан наранаар гэшхэлбэ. Яба ябаhaap ошожо, н модо руу оробо. Модон соогоо нилээн удаан ябажа, одоош зуудаг шара нохойтоёо уулзаба. Нохойнь ехэ гээшэнь аргагүй. Хүү xapahaap, нохойнь гүйжэ ерэбэ. Ерээд, амаа ангайжа зууха хоорондонь н бархагаа ама руунь түлтибэ. Нилээн саана туласарань тултеэд, барюулдань oohop эалгзад хүтэлөөд, наашаа гэшхэлжэ, углөөни улаан наранаар орожо ерэбэ.

Хаанай газаа туласа ошоод:

— Хаан, зуудаг шара нохойгоо абагты! — гэжэ хашхарна.

Хаан гаража хараад, айһандаа;

— Нохойгоо тургэн табипы! — гэнэ.

н ооһорынь абажа, нэгэ һайн тэрэ нохойе оройгоод, тала руу табидтиба.

19 Углөөдэрынь хаан дуудажа асараад, иимэ даабари үгэбэ:

— Халуун тамайн оёорто орожо, оёорынь арилгаад ерэ.

н баһал уруу дуруу боложо: "Халуун тамайн оёорто одоош үхэхэ болобоб", — гээд ехэ муухан һамгандаа ерэнэ. Һамганиинь үбгэнһөө һурана:

— Юундэ уруу дуруу болообши?

— Намайеш халуун тамайн оёорто орожо, оёорынь ярилгаад ерэ гээ, одоош һалахамни гээшэ хаш, — гэпэ.

— Зай, муу болоһоной хэрэг бага. Нэгэ арга байна биз, — гээд улааи утаһа үгэнэ. — Энэ улаан yraha эгээ тэдэбшэ ерэхэдээ өөдэнь шүдээрэйш, тиибэл аһалдаад гаршахаш, — гэнэ.

20 Углөөдэрынь утлөөгүүр тамайн оёорто орохоёо амһартань ерэ6э. Ерээд, һасюулнуудынь аргамжаар буулгаба, обеэд болосор буул­габа. Арай гэжэ обеэдтэ оёортонь хүрэжэ, хүл дээрээ тогтобо. Та­майн оёорто эмхэй* гээшэнь аргагүй. Хүүд дүүрэн ухэшэһэн хэбтэнэд. Ехэ халуун байна. Оёорынь арилгаха гээд амитаһы гарһаань баряад татаха гэхэдэнь, гарань мултараад гартань үлэшэнэ. Хулһөөнь татаха гэхэдэнь, хүлниинь мулта һүрөөд 6aha гартань улэшэнэ. Тиисэрээ үжэшэһэн байнад. Байи байсараа умхэй* хамхайдань, халуундань тэсэжэ ядаад, улаан утаһаа гаргажа өөдэнь шудэхэдэнь, утаһаяа адли һүрэжэ гаршаба. Тэндэ амһартань һасяад хэбтэһэн һасюулнууд тэрэнэйнгээ гаража ерэхэдэнь, ухаа алдажа байнад.

н хэлэнэ:

— Ошожо хаандаа хэлэгты, тамайнь оёорые ялайсарань арилгаад ерэбэб гээд. Үнэшхөөгэй болбол, өөрөө ошожо хараг, — гэбэ.

21 Хаан халуун тамада алажа ядаад, углөөдөөрынь үншэн е дуудажа асараад:

— Мэшэни нһээ, Нарани нһээ отшо алба асар, — гэжэ засирба.

н: "Ямаршье хүндэ даабариб даа. Одоош һалааб даа һамганһан" — гэжэ бодоно.

Гэртээ ерэхэдэнь, һамганиинь:

— Юундэ бодолгото болообши, үбгэн? — гэнэ.

— Намайеш тэнгэридэ гаража, Мэшэни, Нарани дһээ ал­ба асар гээ, теэд хайшан гэжэ гарахабиб, хайшан гэжэ олохобиб? — гэнэ.

— Зай, бодолгото ехээр болоһоной хэрэг үгэй, арга байна аабза, — гээд наян алда улаан yraha, дойбод хээтэй өөрынгөө пулаадые үгэбэ. — Наян алда утаһаяа өөдэнь шүдэбэлшни, тэнгэриһээ аһалдаха, тэрээгээр өөдөө абиржа гараарайш, — гэнэ. — Тэнгэридэ гараад ябахадашни, хара түмэр харшатай, мүнгэн үүдэтэй айл hyyxa. Тэндэ орооройш, тэндэ минии эхэ һуухым. Шимни хадамшалхашпи гээшэ. Гэртэнь орожо, нэгэ саг оложо, энэ дойбод торгон пулаадаа нэгэ гаргажа харуулбалшни, хэрэг бутэхэ. Минии иибиинти мэдэхым Нарани нэйси, Мэшэни нэйси хаана һуухым гэжэ, — гэнэ.

22 Углөөдэрынь үншэн н улаан наранаар бодожо, хаанай ордон ошожо хоёр харуулнуудыс эрибэ. Хоёр харуулнуудые абажа саашаа гэшхэлнэ. Нилээн удаан ябаһан хойноо улаан yгahaa гаргажа өөдэнь хаяба. Хаяхадань, наян алда утаһаниинь тэнгэриин үүдэнээ аһалдаад байшаба. Тэрээгээрээ аһалдаад абирна. Нара орохо шэнээндэ арай гэжэ тэнгэриин үүдэ оробо. Орон гэхэдэнь, һайхан гээшэнь. Үнгэ бүриин сэсэгээр бурхөөһэн тала дайда зэнхынэ, саб сагаан сасюур шулуугаар бүтээһэн гоё һайхан гэрэлтэмэ хаданууд ялайжа харагдана. Огторгойнь гэрэлтэжэ, үнгэ буриин зөөлэн һайхан үнгөөр туяатажа, ушаргүй гоё байна.

23 н эдэ бүгэдые хаража нилээн удаан байһанаа доошоо харахадань, нэгэ харуулшаниинь баһал гараха һанаатай тэрэ утаһанһаань аһалдаад, гурбан шажан дээрэ гарашоод байна. н yтahaa үүдэний барюулһаа мулталжа абаад гэнтэ татахадань, тэрэ харуулшаниинь гэнтэ доошоо унашаба. Утаһаа татша абаад хара­хадань, утаһаниииь гурбан шажан болохо таһаршаһан байба. "Ай, халаг, энэмни унажа, үхэжэ, ёро болоно гү", — гэжэ доошоо хараад байхадань, нөөси унаһан харуулшаниинь нилээн үни хэбтэжэ бодоод, өөдөө харана. "Ай, энэшни бараг байна ха юм", — гээд тэнгэрэйнгээ үүдые лус байсар хаб-яб хаагаад орсино.

24 Тэндэһээн нэгэ ябаган улэ мэдэг харгы саашаа ошоһои байна. Тэрэ харгыгаар үншэн н утаһаа хармаандаа хээд саашаа гэшхэлбэ.

Яба ябаһаар байсарынь, нэгэ түмэрөөр бариһан харшатай, түмэр үүдэтэй айлайхи һууна. Тэндэ оронгой саашаа ябана. Харахадань, түмэрр бариһан харшатай, сагаан мунгөөр хэһэн үүдэтэй айлайхи һууна. Үүдыень һэмээхэн түлтижэ ороно. Ороходонь, алтаар шаража бариһан сагаан мүнгэн ордон урдань толоржо, яларжа, һолонго татажа байна. "Яагааш гоё гэрнүүд соо тэнгэриин амитад һуухым даа", — гэжэ бодоод, ерэһэн һаналаа дүүргэхэеэ саашаа үүдыень нээжэ ороно.

25 Ороходонь, гэртэнь нэгэ одо һараалжан зангаар, эгээ һамганайнь зангаар иэгз бага үтэлэд гэһэн һамган гэр соогуураа еб-еб байса насид-насид гэшхэлнэ. нэй орожо ерэхэдэ, нэгэ силам гэжэ хараад, балай хэрэгшээнэгэй.

н:

— Мэндэ! — гэжэ хэлээд, — Зааха хүрэнгэһээн уулгыт, углөөнэй амандаа юумэ хээгуй ябанаб, — гэнэ.

26 Тэрэ һамган алтан таһаг дээрэ табяатай байһан модон һуулга сооси хүрэнгэ һуулгатайень бohor тээшэ шүджэрсинэ. н аниргэй тэндээ һуужа уугаад, һамганай хэрэгшээгкэйдэ нөөси дойбод хээтэй торгон пулаадаа гаргаад аршасагаана. Тэрээниинь тэрэ һамган хараһаар, гэнтэ ондоо боложо, ехэ урин зөөлэн болошобо.

— Ай даа! Үтэлһэн зүнтэг, доодо замбиһаа хүрьенээ ерэһые мэдэнгүй иижэ байнабиб, — гээд хурэнгэеэ тэрэ шүдээд, үншэн н баруун һугаһаань һугадаад, мүнгэн остоолдо долоон хүшэгэйн саана абаашажа һуулгана.

27 Арза хорзо хэжэ аягална, үрэ жэмэс эдеэ урдань элбэгээр табина. нтэеэ танилдажа, зугаалдажа, ехэ налгай болобод. н бухы ябаһан ябадалаа зугаална. Һамган басагаяа һураад абана. Тиигээд ерэһэн хэрэгээ хэлэжэ үгэбэ. Хадам эхындээ хоёр-гурба хонобо. Хоёр-гурбан хоног соо хадам эхэнь хул гар дээрээ байжа, доодо замбиһаа ерэһэн хурьгэеэ ехэ хүндэлбэ, зугаалхын ехээр зугаалбад. Гурба хоножо, н саашаа аян замдаа түсеэрбэ.

Хадам эхэнь:

— Үшөө нэгэ хоныш, амарыш, — гэжэ дайлана. н ябахам гээд бодоногүй.

28 Тэрэ хадам эхэһээ Мэшэни нэйсии заалгажа ябаад гэшхэлбэ. Бүхэли үдэртөө ябажа, арай гэжэ үдэшэниинь Мэшэни нэйдэ хүрэбэ. Мэшэни нэйси баһал һайхан ордон coo hyyна. Газаань ороходонь, Мэшэни ни һамган боһог дээрээ шоройгоо хамажа байна. н мэндэ амараа һуралсаад, гэртэнь орохо гээд боһог дээрэнь гэшэгкэ гэхэдэнь. Мэшэни ни һам­ган беэнигээрээ* толгой руунь буулгадтиба. н худалаар барсирхадляар болоод, нөөси торгон дойбод хээтэй пулаадаа гаргаад аршаха хоорондонь, Мэшэни ни һамган ухаа алдажа:

— Ай даа, би юугээ хэжэ байнабиб! Доодо замбиин хүрьен гээ танибагүйб, — гээд беэнигээ тэрэ шүдээд, е гэртээ абаад орошобо.

29 н мэдэнгүй байтараа гэртэнь орошоод, сагаан мүнгэн остоолдо һуужа байба. Мэшэни ни һамган угаа ехээр баярлажа, унда харяа, эдеэ хоол бэлдэжэ, урдань сагаан мүнгэн остоолоор дүүрэн табиба. н садатараа эдеэлбэ. Мэшэни ни һамган хэрэг зоригынь, хайшан гэжэ ерэһыень, хэр һайн байна гэжэ бэри болоһон нүхэр басагаяа барниинь һурана. н барандань ехэ ойлгостойгоор харюу үгэбэ.

30 Үдэр барагдажа, Мэшэни н гэртээ ерэбэ. Ерэхэһээнь урда Мэшэни ни һамган тэрэ е:

— Мэшэни н ерэхэнь. Ерэбэлэн хүлдэшэхэш, халуун пообриг* соо оро, — гэжэ хүшээр оруултиба. Пообригын халуун гээшэ аргагуй.

Мэшэни н гэртээ хүрэжэ ерэнэ. Һамганиинь урдаһаань гаража:

— Тургэн хуяг хубсаһаа тайлыш, доодо замбиһаа ерэһэн хүрьен гээ хулдээдтьхэшни, — гэнэ.

Мэшэни нэй ерэхэтэй адли аймшагтай хүйтэн болоод, һая халуун байһан пообриг хүрээд, хүүни байха араггэй болошно. н арай гэжэ тэсэжэ байна.

31 Мэшэни ни хуяг хубсаһаа тайлаад ошоходонь, н арай шамай гэжэ ту лажа байба. гээ гэртээ оруулжа, дулаасуулжа, арси тамсяа барилсаад, ехэ зугаалбад. н баһал бүхы ябадалаа зугаалжа, ябаһая зоригоо хэлэбэ. Мэшэни ндэ нэгэ хоннод, баһал саашаа ябаба. Мэшэни н, һамганииншье өөрөө: "Үшөө нэгэ хоно", — гэжэ байжа хэлэнэ. Теэд н ябахам гээд больногой. Харгыгаа заалгажа абаад, саашаа гэшхэлбэ.

32 Яба ябаһаар ябана. Харахадань, нэгэ сагаан петух улаан петухтай схэ нанталдажа байна. Тэрэ хоёр петухнууд наншалдажа байхадаа хоорондоо ндэ хэлэнэд:

— Наранай нэйдэ ошохотнай, ощоходоо маниие hypaaрайт, юунэй тулөө иисэрээ наншалдажа байнабибди гэжэ, — гэнэд.

— Һуруужаб, — гээд саашаа гэшхэлнэ

33 Яба ябаһаар харан гэхэдэнь, нэгэ һамган үхэри эбэр дээрэ шорлуулшоод, ёоложо дуулажа һууна. ни хажуудань ерэхэдэнь, һурана:

— Хаана ошохошниб?

н:

— Наранай нэйдэ ощохом, — гэнэ.

— Тиибэл минии тушаа һураарайгтыл даа. Юуидэ би иижэ шорлуулла гээшэбиб? Юун зэмэ хэһэндээ иигээд һуунабиб? — гэнэ.

— Һуруужаб, — гээд саашаа ошобо.

34 Ябажал байна, ябажал байна. Харахадань, нэгэ һамган газарта хэбтэнэ. Амаарань уһан ороод, доогууранъ гаража, заахан горхон болоод урдашана. Ехэ мунтижа хэбтэнэ. н хажуудань ошоод:

— Та юундэ нигэжэ хэбтэнэт? — гэнэ.

— Үгэй, залуу н, өөрөөшье мэдэнэгэйб. Та Наранай хубүүндэ ошохотнай гү? Харабал, минки тушаа һураарайт, — гэнэ.

— һуруужаб, — гэжэ хэлээд, баһа саашаа ябана.

35 Нилээн уни ябажа, арай гэжэ Наранай нэйдэ хүрэжэ ошобо. Ошоходонь, Нарани ни һамган боһог дээрээ щоройгоо хамажа байла. н хажуудань ощожо мэндэ хэлээд, гэртэнь орохо гахэдэнь, һамган барижа байһан беэнигээрээ орой руунь

буулгадтиба. н худалаар барсирхадляяр болоод, нөөси пулаадаа гаргаад, носөө аршасагаана. Тиихэлээрэиь нвеси Һамган:

— Ай, хурьемнай ерээ, — гэжэ тэрэ нгээ һугадша, гэртээ оруулжа хундэлбэ. Тиижэ байсараа һамган:

— Эрэмни ерэхэнь, тургэн хуйтэн пообриг соо оро, — гэжэ оруулба.

36 Уданшьегүй Нарани н ерэжэ, хүйтэн пообриг соо хулдэхэсэ һууһан е халуудуулжа, уһан хулһэн болгодтибо. н тэсэжэ ядта һууна.

Нарани ни һамган Нарани нэйнгөө ерэхэдэ:

— Түргэн хубсаһаа тайлыш, дороһоо ерэһэн хурьен нгээ галдажа шатаахашни, түргэн хуяг хубсаһаа тайлыш, оржо хүрьёо пообригһоонъ асарыш, — гэнэ.

37 Нарани н тургэн хуяагаа тайлажа, пообригто орожо, хүрьен нгээ асаржа, эдеэлүүлбэ, зүгаалба. Үншэн н бухы ябаһан ябадалаа, бухы һанаһан һаналаа дуудан хөөрэжэ үгэнэ. Ерэһэн заабарияа хэлэбэ:

— Таниие, Наранай н, тиигээд Мэшэнэй н хоёрые Абаахай хаан алба үртэйм гэнэ. Тиигээд албыетнай эржэ тэрэ ерээб, — гэнэ.

— Ай, баарһан, Абаахай хааншни шамайе алахал аргаа бэдэржэ байгаа байн даа. Нарани халуунда, Мэшэпи хүйтэндэ алаха һанаатай байгаа ха юм даа, — гэнэ. — Зай, бидэшни Абаахай хаанда нэгэшье алба үрэгүймэбда, — гэнэ. — Шинии харихада, албыень үгэхэб, — гээд, — харгыдаа юу хаража, юу үзэжэ ерээбши? — гэнэ.

38 — Хари харгыдам нэгэ сагаан петух улаан петух хоёр ехэ һүгэлсэжэ, тоншолсожо байна һан. Тиигээд намайе танһаа hypaaрайш гэнэ һэн, юундэ иисэрээ һүгэлсэжэ байнабибди гэжэ, — гэнэ. — Тиигээд наашаа ерэжэ ябахадам, нэгэ һамган үхэрэй эбэртэ шорлоотой, ёоложо дуулажа һууна һэн. Намайе эндэ ерэхэм гэхэдэм, намайе һуралсаарай гэжэ засина һэн, — гэжэ хэлэнэ. — Баһа наашаа ерэжэ ябахадам, нэгэ һамган талда амааран уһан оржо, доогуурань гаржа байна һэн. Баһал һураарай гэнэ һэн. Тии­гээд эдэ амитад юундэ иисэрээ зобожо, тулижа байхым? — гэжэ Нарани нһээ һурана.

39 Нарани н үншэн хүрьен нгээ хонуулжа эдеэлүүлнэ. Углөөдэрынь Нарани н:

— Ажалдаа гарахам, газар дэлхэйгээ гэдхээхэм, — гэжэ хубсаһаа абажа үмдэхөө забдаба. Үншэн н^:

— Намаяа абыш, юртэмсэйе харахамни, — гэнэ.

— Угэй, дүршэхэш минии халуунда, — гэнэ.

— Угэй, хубсаһаа үгыш дяа, биш нзгэ зааха юртэмсэйе хараһуум, — гэнэ. — Ганса газар замбиин хурьен н һээ 6у хайр-лыш, — гэнэ.

40 — Үгэй, шиш дүшэн пууд малгайем даахагүйш углахадаа, хуяг хубсаһам шамда таарагкэй, — гэнэ.

— Үгэй, ши найман шадал мэдэхэ ха юмши, хайралжа үгыш даа, — гэжэ ехээр дайлахадань, тарняар тарнидаад эльгээбэ.

— Ши мунөө мордоходоо Алтай Шарга мориндом мордоорой, моринойнгоо зан соо ябалсаад, үдэр болоходо наян найман хүлтэй насигар мүнгэн остоолдом һуужа эдеэлээрэй, үдэшэ болохолоор бусажа ерээрэйш, — гэжэ засяа угөөд үлэбэ.

41 н мориндонь мордоод ябаба. Ябажа ябасарань, нэгэ үбгэн бурхан доошоо хараад хэбтэбэ. Хажуудань ошоод:

— Үбгэн , юу хэжэ хэбтэнэш? — гэжэ һурна.

— Эндэ нэгэ додоон нохоймни эдьхымээ эржэ, өөдөө харжа намһаан эрнэ. Тиигээд ямар адуу заажа ухэб даа гэжэ харжа, бэдэржэ хэбтэнэм, — гэнэ.

— Аhaa, одоол би шамтай уулзаба байнаб, — гэжэ тэрэ н моринһоо буугаад, — ши минии мориие жэл соо худэлжэ абахадям, юундэ , ямар нүгэл хэһэндэм эдюулээбши? — гэжэ ехэ уураа хүрэжэ, үбгэниие голдонь хүрээд, нэгэ хүлынь, нэгэ гарынь хуха сосёод, нэгэ нюдынь тэһэ хадхаад, мориндоо мордожо:

— Хүүни мори заахадаа ямар һэмши, — гээд саашаа хатаргажа ябашаба.

42 Ябажад ябана. Хархадань, баһа нэгэ үбгэн доошоо хараад хэбтэжэ хэбтэнэ.

— Үбгэн , мэндэ! Юундэ доошоо хараад хэбтэнэш, үбдөө гүш? — гэжэ һурна.

Үбгэн үндыжэ бодоод:

— Би тэнгэрэйн үүдээр дүрбэн хоног соо турьяһан аадар 6ороо, шулуун мүндэрөө һөөршэнь үрэбсижэ дуудша ядаад бай­наб, — гэнэ.

— Ай даа, шамтай уулзаба байнаб, — гэнэ н моринһоо буужа, морин ташуураар үбгэниие таһа ташуурдаба. Тиигээд баһа хүл гарынь хуха сосёод, нэгэ нюдынь тэһэ шаагаад, саашаа хатаргаба:

— Минии таряа таһа сосиходоо ямар һэмши! — гээд.

43 Яба ябаһаар обеэд боложо, наян найман хүлтэй мүнгэн остоолдонь һуужа, найман хүлынь булга үшхэлөөд, һуужа эдеэлбэ, тамсилба. Тэндэһээн саашаа мордожо, үдэшэ болосор гэртээ һайн ябажа хариба. Гэртээ ерэхэдэнь, Наранай н һурана:

— Һайн ябаа гуш? Юу хараабши? Хэнээр золголдообыги? — гэжэ.

— Балай юумэш хараагэйб даа, хүүнээршье уулзаагэйб, һайн ябаад ерээб, — гэнэ.

44 Углөө үдэрынь үүр сираанаар н бодожо, харихам гэжэ түсеэрбэ. Наранай н хариха дээрэнь алтан һорьбо үгэбэ.

— Энэ һорьбоо Абаахай хаандаа угөөрэйш, — гэнэ. — Гэртээ харихадаа хэбтэһэн һамгантай уулзахаш, тэрэ һамган урда түрэлдөө сүүэй байжа, залуу нарайлһан эхэнэрэй үсибүүндээ сүү эрижэ ерэхэдэнь, угөөгэйм, — гэнэ. — Тэрээнэй тулөө нэгэ галаб эрьесэр тиижэ хэбтэхым. Хоёртьхо һамгандань хэлээрэй: "Урда заяандаа һаажа байһан үхэрээ модо шулуугаар гам хайрагуй сосижо байһанайнгаа тулөө мянган галаб эрьесэр һуухаш", — гэжэ хэлээрэйш. Петухады хажууда ошоод, энэ алтан һорьбоороо зангаарайш, — гэнэ. — Тиигээд һайн хүржэ, жаргажа hyy, — гэжэ юрөөбэ.

45 н Наранай нэйсиһээн гаража гэшхэлбэ. Түрүүщын һамганда Наранай н эй хэлэһые хэлэжэ угөөд, саашаа гэшхэлнэ. Хоёртьхо шорлоотой һамгандэ 6aha хэлэбэ Наранай н и хэлэһэн үгэнүүдые. Ябаһаар байсарань петух тасяад һугэлсэжэ байнад. Тэдэнээ һорьбоороо зангахадань, тэрэ хоёрынь алтан мүнтэн хоёр болоод унашаба.

46 Саашаа гэшхэлжэ, Мэшэнэй н эйдэ ерэжэ нэгэ хоноод, наашаа хадам эхындээ ерэжэ гурба хонобо. Тиигээд доошоо бууха гэжэ тэнгэрэйн үүдэндэ ерэбэ. Ерээд, нөөси алтан утаһаа уяад, тэнгэриин үүдэнэй барюулһаа бууба. Буужа ябахадань, утаһаниинь богони байжа, газарһаа гурбан шажан болохо дээрэ дуташоо. Тэндэһээн арай шамай гэжэ һуржэ буугаад, хаанайда ошобо.

47 Ошоходонь, хаан үншэн е үни үхээ гэжэ һанаад, хорим түрэ бэлэдшэ һэгээ һэггүй байна. Тиигээд амида е харахадаа, сошохын ехээр сошожо, солдаадуудтаа хэлэнэ:

— Энээниие барижа алагты, сюдагты, — гэнэ.

Тиигээд өөрөө урид гүйжэ, һэлмээрээ сабшахаяа ороно.

Тэрэ хоорондонь үншэн н алтан һорьбоороо хаан тээшээ даллахадань, хаан үхэн унашана. Һасюулнуудынь гүйлдэжэ ерэхэдэ, дасин даллахадань, 6aha унашаиа ухээд. Газаагаа гарахадань, сэрэг суурань 6aha хүрээлээд, алахаар забдахадань, баһал нөөси алтан һорьбоороо даллахадань, хүү үхэжэ унана.

48 Тиигээд һамгандаа отшо налайжа байхадань, үтлөөгүүр үүр сираанаар юу юугээ, бэреэ бэшхүүр дуугаргажа, газаагуурань ехэ олон амитан байна.

н : "Энэмни юун болобо?" — гэжэ алтан һорьбоёо баряад, газаашаа гарана Газаа гарахадань, үй түмэн зон бэреэ бэшхүүрээ дуугаргажа, хуу баран баруун гараа үргэжэ гуйжа:

— Хаамнай бологты! — гэжэ хэлэжэ байна.

49 Тиигээд н Абаахай хаани орондо өөрөө хаан боложо, тэнгэрэйн басаган хатаниинь боложо, ехэ зугаа найр болобо. Юһэн үдэр, юһэн һүни найр наада хээд, арбатьха хоногтоо гаража, арад зониинь ехэ һүсеэтэй таража харибад.

Тэрээнһээ хойшо н һамгатаяа налайжа, олон урэ үсибүүтэй болоһон, жаргажа һууба.