Сэсэн хаани бэри —үгээтэй хүүни басаган
Нэгэ хаан тэнэгшэг хүбүүтэй байгаа. Нэгэтэ модо руу агнажа ошоод, ерэжэ ябахадаа хаан хүбүүндээ хэлэнэ: «Зай, шимни моринойнгоо һүүл хүдэлгыш даа» — гэжэ. Хүбүүниин моринһоон гүйжэ буугаад, юу юугээ моринойнгоо һүүл хүдэлгөөб гэжэ энээ тэрээ руунь һабанана. Хаан моринһоон буужа, бүтүү наншаба. «Ши яагаабши, морини һүүл хүдэлгэхэ гээшэ замай дуу дуула гээ хамнайб»,— гээд мориндоо мордоод ябашана. Хойноһоонь хүбүүн мориндоо мордожо баһал хатаргана. Тиижэ ябасараа модон тогоо тогооло гэжэ хэлэхэдэнь, хүбүүн моринһоон буужа, бүдүүн гэгшын модо унагаажа, тогоо тогоолжо захалба. Баһа тэндэнь голдон хүрөөд, боли гэжэ болюулаад, мориндоо мордобод.
Гэртээ ерэжэ, хаан төөбиидөө хэлэнэ:
-— Хүбүүмнай уһан тулам тэнэг, юуш ойлгогкой, ехэ буруу юумэ түрээ,— гэнэ.
Төөбиинь: Хайша алахаан гүбдидээ,— гэнэ.— Харин нэгэ һайн бэри оложо үгөө, тиибэл ухаа оронгой яаха һэм,— гэнэ.
Хажуудань нэгэ үбгэн басагатаяа ажаһуудаг байгаа. Тэрэ үбгэнэй басагаар бэри хэхэ гэжэ хаан шиидэбэ. Тиигээд хоёр хүү хадагтай эльгээжэ үбгэнһөө һуруулна: «Үрэ бэеэ анда
болгохомнай гү?» — гэнэ.
Хаани хүүды үбгэнэйдэ ерэхэдэ, как раз басаганиинь үгэй байшоо. Үбгэн басаганһаан һуруужаб даа гээд, хадагаар ерэһэн хүнүүдые бусааба. Басаганиинь ерэжэ, үбгэн басагандаа хуу зугаалба. Басаган бодожо үзээд хэлэнэ: «Миниингээ түлөө урсаар дүүрэн мал, малгайгаар дүүрэн алта үгэбэлтнай үхэб гэжэ хэлээрэйш»,— гэнэ.
Хойто үдэрынь хаани хадагшан ерэжэ, гар гараа барилсаад һалабад. Үбгэн урсаяа уһании ольторог дээрэ, намаатай набшатай газар, дээрэ бариба.
Хаани хүлһэншэһы малаа туугаад ерэхэдэ, тэрэ урсаяа үүдынь неэгээд, нүгөө үүдээрэнь гаргажа саашань ольторог дээрэ нюужа байба. Хаани малшад дасин дасин хэдэн дасин асаржа дүүргэнэгэй, тиихэдэнь үбгэн болоо гэжэ өөрөө хэлэбэ.
Алтаа абахадаа малгайгаа оёорые соолоод, ехэ нүхэ малтажа тэрээн дээрээ малгайгаа табяад, алтаа хүүлэнэ, юрдөө дүүргэжэ ядабад. Ошоод лэ хаанайсиһаан асарна, юумэ болоногүй. Дүүргэжэ ядаад байнад. Тиихэдэнь үбгэн болоо даа гэжэ болюулба. Тиигээд малаа тооложо үзэхэдэнь, табан зуун толгой болошоод байна. Мүнгөө тооложо үзэхэдэнь, табан мянга болобо.
— Болоо даа, зуу хүрэсэр эдихэ юумээ олобоб,— гээд үсибүүгээ хаанайда хүргэбэ.
Бэриингээ сэсэн ухаае туршахам гэжэ хаан ондоо хаанайда ошобо. Ошоод нүгөө хаандаа диилдээд, хубсаһаа тайлуулжа хүлюулээд, газаа хаягдашаба. Газаа хэбтэхэдээ, тэрэ сэсэнч хаан гэртээ һэмээхэрээр бэшэнэ:. «Битнай hайн ябанаб, хүхэ ногоон хүнжэл доро, ногоон торгон дэбидхэр дээрэ хоёр салдаад һахюултай, збэр щэбэрээр эдеэлжэ, алтан һайхан үлхөөгөөр . бэеэ оройжо ябанаб. Намда айлшаар ерыт. Ерэхэдээ гурбан зуун эрьеэ урдаа туугаад, эбэртэ малаа урдаа туулсаад, эбэргүй малаа хойноо туугаад, муу улаан бухаяа абаад, муу сагаагша үреэем асараарайгты, алтан гэнжэтэй самоварыем асараарайгты»,— гэжэ бэшэнэ.
Бэшэгэй хүрэжэ ерэхэдэ, хаанай баруун гарай ахамад түшэмэлнүүд, уншаад, хаамнай һайн газар ябашоо гэжэ ехэ һүсеэтэй. Хаани мунхаг хүбүүн тэрээни дуулаад ехэл һүсеэтэй, ябахаяа түсеэрнэ, бэшэг сооси хэлээшээр. Гансахан бэри болоһон үгээтэй хүүни басаган энээнии ондоогоор бодожо иигэжэ хэлэнэ: .
— Хүхэ ногоон дэбидхэр гээшэнь алтан дэлхэймнай гээшэ. Хүхэ сэнтир торгон гээшэ огторгоймнай гзнэ. Эбэр шэбэрээр эдеэлнэб гэхэдээ хурайн дуһаагаар эдеэлнэб гэнэ. Газаа хоёр һахюултай, түмэр гэнжээр гэнжэлээтэй хэбтэнэб гэнэ ха юм. Намдаа түргэн ерэгты гэнэ, эбэртэй мал гээшэмнай буутай жадатай сэрэгүүдээ хэлэнэ, буугүй жадагүй сэрэгүүдээ эбэргүй мал гэжэ хэлэнэ, муу улаан буха гээшэ минии эрэ болнааб даа, муу сагаагша үнеэн гэхэдээ та минии хадам эхэ болнот. Алтан гэнжэтэй самовар гэхэдээ бил болоно гээшэ бизэб даа.
Тиигээд түргэн сэрэг суураа бэлдээд ошобод, ошожо хүрэхэдэнь мэнэ мэнэ хаании алаха гэжэ түсеэржэ байба.
Дайгаар бушуу түргэнөөр добтолжо ороод, тэрэ хаани сэрэгүүд сээлэ үдэр дайлалдаад, үй бута сосёод диилтибэ. Тиигээд хааниие ахамад түшэмэлнүүдтэйнь бараниинь барижа хүлеэд, өөһэдынгөө хаан хадам баабайгаа абажа солбог толбог дээрэ гэртээ абаад ерэбэ.
Тиигээд тэрэ хаан энэ бзрэмни ямаршье хүнһөө сэсэн бэрхэ байба гэжэ ехэ һүсеэтэй, һанаа амар барандаа жаргажа һууба.
Дочь бедняка - невестка мудрого хана
У одного хана был придурковатый сын. Однажды едут они вдвоем с охоты, отец говорит сыну:
— Пошевели-ка ты хвост коню. Тот сразу же спрыгнул с коня, схватился за конский хвост и давай мотать да трясти. Соскочил хан с коня и стал его бить. приговаривая:
— Ты что? Пошевелить хвост коню—это значит дорожную песню спеть.
Вскочил хан на коня и поехал дальше. Следом за ним рысью поскакал и сын на своем коне.
По дороге хан велел сыну смастерить из дерева котел. Тот слез с коня, срубил толстое-претолстое дерево и стал из него делать котел.
— Хватит,—сказал Хан и опять крепко побил сына. Поехали дальше. Приехали домой, хан говорит своей старухе.
— Очень глупый и бёстолковый у нас сын родился. Ума у него совсем нет.
— Что же поделаешь? Не убивать же нам его, - сказала та.
— Надо бы подыскать ему хорошую невесту. Тогда и за ум
возьмется, нйкуда не денется.
Неподалеку от них жил один старик с дочерью. Задумал хан невесткой сделать ее, отправил к старику двух сватов с хадаком и велел спросить, не стать ли им сватами, поженив своих детей?
Когда от хана пришли к старику с хадаком, дочери не было дома.
— Спрошу я у дочери,— сказал старик и отправил их обратно. Вернулась дочь, отец ей рассказал все. Призадумалась она и говорит:
— Если дадут за меня полный двор скота да полную шапку золота, тогда соглашайся.
На завтра опять пришли от хана с хадаком и договорились обо всем.
После этого старик достроил себе шалаш (с пристройкой) на острове, где росло миого деревьев и всякой травы. Подданные хана пригоняют туда скот, а старик загоняет их в одни во-рота, выпускает через другие на остров и прячет там, ханские пастухи пригоняют да пригоняют туда скот, но двор никак не могут заполнить. Тогда старик сам им сказал:
— Хватит.
А золото он брал от них в шапку с дырявым дном и держал ее над большой ямой, заранее выкопанной. Потому и не могли никак наполнить эту шапку золотом. Все везут да везут от хана, но шапка так и не наполняется. Сам старик, наконец, сказал:
— Хватит.
Пересчитал он скот, оказалось пятьсот голов. Сосчитал деньги — пять тысяч набралось.
«Этого добра мне хватит до ста лет»,— подумал он и огдал свою дочь хану в невестки.
Надумал хан испытать, насколько умна невестка, и поехал к другому хану. Тот хан расправился с ним и выбросил на улицу. Лежит мудрый хан и украдкой пишет домой: «Живу я хорошо. Лежу под голубым одеялом, на зеленой шелковой постели. Мой покой охраняют два солдата. Еды полно у меня всякой, весь я в красивых золотых украшениях. Приезжайте ко мне в гости. При этом триста баранов и рогатый скот гоните впереди. Безрогих ведите за собой. Возьмите с собой худого красивого быка, худенькую белую корову да самовар с золотой цепочкой».
Когда пришло такое письмо от хана, его приближенные радуются, что их хан попал в хорошие края. Очень рад этой весточке и глупый ханский сын. Стал он готовиться к этой поездке, как сказано в письме. Лишь невестка — дочь бедняка — рассудила по-своему и говорит:
— Зеленая постель — это земля наша золотая. А голубое шелковое одеяло — это небо. Едой всякой называет он дождевые капли, что служат ему пищей. Сам хан прикован железными цепями, и двое сторожат его. Просит скорее приехать к нему. Рогатым скотом он называет своих воинов с ружьями н копьями. Безрогими же — всех, у кого нет оружия. Худой красивый бык, видимо, мой муж. Худенькая белая корова, наверно, вы, моя свекровушка. Самоваром с золотой цепочкой, видно, называет меня.
Быстро собрались они и отправились туда. Подоспели вовремя, там уже собрались хана убить. Налетели они на войска хана, дрались весь день и разбили их полностью. Самого хана с его приближенными связали. А отца своего, хана, освободили и с почетом привезли домой.
С тех пор хан рад-радешенек, что его невеста умнее и лучше всех. Так они зажили в покое и счастье.
Поделиться —
На нашем сайте собрана большая коллекция сказок на разных языках.

Проект “Байкальские сказки” создан в 2015 году для детей и их родителей, которые любят и читают сказки!

При копировании материалов ссылка на источник обязательна.

Мобильная версия

Яндекс.Метрика