Хурша хүбүүн

1          Нэгэ убгэ һамган хоёр гурбан хүбүүтэй байгаа. Эхэ эсэгэ хоёрор үбгэржэ үхэһэн хойно тэрэ гурбан хүбүүниинь гэрлээ. Хоёр аха хүбүүшын ехэ талаантай хүбүүд байжа, баяжаа. Гурбадахи хүбүүниинь талаангой, тэрээнһээ болжо ехэ үгытэй, ядуу айл болоһон байгаа. Тэрэ хүбүүниинь ганса хуур татахадаа бэрхэ, хоолойн ехэ һайхан байгаа. Хоёр баян ахашын тэрээнээ ехээр доромжолхо, газаалха байгаа. Тэрэ хоерын ан rүpөөhөөp олон, мори юугээ эдеэллэхэдээ һайн газар бэдэржэ, ой тайгаар ябадаг байгаа.

2          Нэгэтэ ябажа ябаһаар, хүнэй ороогүй, ангаар баян газар олобо. Тэндээ агнуури хээд ерээд, дахин гарахадаа, үгытэй дүү хүбүүгээ абаашалсая гэжэ тэрээнээ түхөөрүүлбэ. Тэрэ газартаа ержэ, морьдоо байлгаха сарай хэжэ, өөртөө будгаан хэжэ, гурба хоног соо агнабад. Ехэ хоёр аха хүбүүдынь олон хэрмэ, гүрөөһэ алажа ерхэ, багань юрдөө бага олзотой бусадаг байгаа. Тэрээнээ доромжолхо, муушалха хоёр ехэнь. Мүнөөхин хордод гээд лэ, талаангүйб гэжэ гомойжо байгаад hapa тушаа агнахадаа юу хүүхэ: хэрмэ, булга, шэлүүһэ алаба.

3          Үглөөдэр ябахабди гэдсээд, һүүлшынгөө агнуурида гарабад. Талаангүй дүү хүбүүниинь байсаһаа мухарижа ороод, можоёо хухаршаба. Хоёр ахануудын тэрээнээ орхихо арга бэдэрбэд. Нэгэниин хэлнэ: "Энэмнай муудаа, тэлэжэ абаашша булгаан соонь хаяад, агнаһан юумээнь абаад талииеиибди*", — гэжэ. Дуу хүбүүеэ булга-ак сооиь абаашша хаяад, унажа ябаһан мориинь алажа дээрэнь орхеод, гэдэргээш харангой харайлгалдажа талиибад.

4          Тэрэ хүбүүн зобоо, туража ухэхэ болходоо мүльхэжэ уһанда ороод, yha асаржа, мориной мяха шанажа, шаража эдеэд, мориноо һүүлээр хуур хэжэ, хуураа татажа хэбтэнэ. Ой соо тиимэ һайхаар дуулахынь Ойн Лээһэйн, тайгын эжэнэй гурбан басагад дуулажа, ехэ һаюсашаагза, ойн амитад ехэ һайхашаагаа. Үдэшэн бури булгаанайн хажууда ерээд шагнадаг болобод. Ойн эжэни ба­сагад зэрлиг, орожо шагнаха аргань үгы, газаань байгаад үбэр шэбэр шэбэнэлдээ. Тиигэжэ байһаар нэгэниинь шагаажа хараба. Тиихэдзнь мүнөөхи хүбүүн хэлнэ: "Наашаа оржо ерэгты", — гэжэ. Тэрэ үдэшэндөө басагад оржо үгөөгүй. Хойто үдэшэндөө ерээд, үүдээр бультаганлдаад ябашоо.

5          Гурбадахи үдэшэндөө хуураа татажа һуухадань, мүнөөхи басагад баһа хүржэ ерэбэд. Хүбүүн: "Орогты, орогты", — гэжэл һууна. Тэрэ гурбан айжа, марайжа оржо ерэбэд. Хүбүүн тэдээнһээн һурна:

— Зай, хэни басагад гээшэбта? — гэжэ.

— Хэнэйш бэшэбди, — гэлсэнэд.

Хүды дахин һуруулхадаа, басагад хэлнэ:

— Холынш бэшэбди, ойрынш бэшэбди, хүндэ харагдахой, шадалтай, баян тайгын эжэн Ойн Лээһэйн басагадабди, — гэжэ.

Тиихэдэнь тэрэ хүбүүн өөрынгөө ябаһан ябадалаа, ядаһан зобоһоноо бархиржа байгаад хөөрбэ. "Бурханш, боохолдойш намайе ойлгоногой, үхэхөөщ, эдэгэхээш болибоб", — гэжэ хэлнэ.

6          — Энэшни юум? — гэжэ басагад һурна.

— Энэмни хуур гээшэ, — гэжэ тэрэ хүбүүн бии шадалаараа хуураа татаба. Хуураа татажа уйлажа hyyһaap, тэрэ хүбүүн зэрлиг басагадаа гаржа ябашаһайнь мэдээгүй. Нэгэ хэды һуугаад, юун хүүдээр золгобо гээшэбиб гэжэ һанаагаа зобожо хэбтэһээр унташа6а. Унтаад, ехэ һайхан зүүдэ зүүдэлбэ, үбсүүндээ хүрэмэ һахалтай үбгэнтэй уулзабаб, нюрга можомни эбдэхэеэ болибо гэжэ. Һэрин гэхэдээ — нэгэ һайхан баян хүнэй байшан соо хэбтэбэ. Эрьгилдэжэ хархадань, мүнөөхи үбсүүндээ хүрэмэ һахалтай үбгэнишгь хажууданы

—Бодо, бодо, — гэжэ байба. Муу хуурынь хажуудань хэбтэнэ.


7          Үбгэн гарһазн хүтэлжэ: "Нүгөөдэ гэртэмнай оржо сай уугты", — гэжэ абаашаба. Бодон гэхэдээ, хүлөө хуушан зангаараа гэшхээд байба, нюрга можонь үбдэхэеэ болеод байгаа. Тэрэ хүбүүн ехэ гаихаһаар гэртэнь ороно. Орходонь, нэгэ хүгшэн стоолой саада тээ сай аягалжа һууна. Харан гэхэдэнь, мүнөөхи гурбан басагадынь стоол* тойрожо һуубад. Тэдээнээрээ һуужа мүнөөхи хүбүүмнай үнгэ зүйлын эдеэ эдибэ садатараа. Тиигээд үбгэн хэлнэ:

— Газаа гарыл даа, хүбүүн, — гэжэ.

8          Газаа хоюулан гараад, нэгэ хадаһаан гаржа байһан халуун аршаантай газарта ошобод. Тэрэ аршаанда бэсэ, хубсаһа хунараа угаажа, бэень ехэ һайн болбо. Тэндэһээ ерээд, бурайд һайхан хубcaha үбгэн асаржа үгэбэ. Һайхан хубсаһаа үмдөөд, мүнөөхи хүбүүмнай үбгэнтэеэ хөөрэлдэбэ. Үбгэн хоернэ: "Минии басагад шинии хуураар наадахыеш шагнаад унтаха хэбтэхэеэ болибо. Тиигээд лэ би шамайе асарбаб, энэ басагадтамни хуур хэжэ үгыш", — гэбэ. Басагадтань танишагүй адлиханаар хуур хэжэ үгэбэ, хуураарань наадажа һургааба. Һүүлдэ болоходо тэрэ гурбан басаганиинь мүнөөхи хүбүүтэйгээ танишагүй адляар наададаг болбо.

9          Тиигээд Ойн Лээһэй тэрэ хүбүүндэ һайн мори үгэжэ, булга, хэрмэ, шэлүүһэ дүүрэ ашаад табиба. Гэртэнь ойро болосор хүргэжэ угевд хэлэбэ:

— Бишни хүндэ харагдахагүй ёһотоймоб, намтай золгоһоноо үгэ бү алдаарай, — гэбэ.

Тиигээд тэрэ хүбүүн гэртээ хүржэ ерээ, ехэ баяжаа Нүгөө хоер ахань ехээр хордолдоод;

— Хаана яанаһан энэ зөөри асарбаш? — гэлдэбэ. Мүнөөхи хүбүүн хэлэжэ үгөөгүй, тиижэ баяжаһаар баяжаа гэлсэгшэ.

Хурша парень

1 Жили муж с женой. Было у них три сына. Когда мать с отцом состарились и умерли, все три брата взяли себе жен. Двум старшим братьям во всем везло, удачливыми они были, разбогатели. А младшему не везло, счастья не видел, жил со своей семьей в бедности. Зато этот парень на хуре хорошо играл, и голос у него был красивый. Богатые братья сильно его притесняли и унижали. Оба они много ездили по тайге, искали места, богатые зверем, хорошие пастбища для лошадей.

2 Однажды ехали, ехали и нашли место, богатое зверем, где еще не бывал человек. Поохотились они там, вернулись домой и, собираясь опять на охоту, решили взять с собой младшего брата-бедняка. Приехали на то место, сделали себе шалаш, для лошадей - сарай. Охотились они там трое суток. Старшие братья добывали много белок, коз, а младший возвращался с небольшой добычей. Оба брата по-прежнему обижали его, притесняли [Младший брат] обижался, считал себя неудачливым. Но все же за месяц охоты ему удалось добыть немного белок, соболей, рысей.

3 Наступило время возвращаться домой. И когда в последний раз они вышли на охоту, младший из братьев сорвался со скалы и сломал бедро. Старшие братья решили оставить его. Один из них сказал: "Плох он, перенесем его в шалаш, заберем его добычу и уедем". Оставили они младшего брата в шалаше, забили его коня и положили возле него [85], а сами уехали домой, даже не оглянувшись назад.

4 Измучился парень, проголодался. И, чувствуя, что умрет от голода, ползком добрался до источника, принес воды, сварил и нажарил конского мяса, поел. Потом из конского хвоста он сделал струны для хура и стал играть на нем. Чудесные звуки его хура зачаровали всех таежных зверей и трех дочерей хозяина леса Ойн Лэхэя [86]. Каждый вечер приходили [девушки] к шалашу и слушали его игру на хуре. Дочери хозяина леса были дикими и долго не решались войти, только тихо шептались у шалаша. Когда одна из них заглянула в шалаш, парень позвал: "Войдите сюда". В тот вечер девушки не решились войти. На следующий вечер они снова пришли, показались в дверях и исчезли.

5 На третий вечер, когда он играл на хуре, девушки опять подошли. "Войдите, войдите," - повторяет парень. Тогда девушки робко, крадучись вошли.

- Ну и чьи же вы дочери? - спросил [он].

- Ничьи мы, - ответили [девушки].

Несколько раз парень повторил вопрос. Тогда девушки ответили:

- Пришли мы не из дальних, да и не из близких мест. Мы - дочери Ойн Лэхэя - хозяина тайги. Отец наш людям не показывается, он очень богатый и могущественный.

Тогда парень рассказал им со слезами о своей жизни, о своих страданиях и мучениях: "Ни бог, ни черт не понимает меня, нет ни смерти, ни исцеления мне".


6 - А что это такое? - спросили девушки, [показывая на хур].

- Это хур, - сказал парень и стал играть на нем, показывая все свое умение. Увлекся игрой, загрустил и не заметил, как исчезли девушки-дикарки. Посидел немного, лег и стал думать, с какими же это он людьми повстречался? И вскоре заснул. И видит чудесный сон: встретил старика с бородой по грудь, и спина, и бедро перестали болеть. Проснулся он - лежит в прекрасном дворце богатого человека, повернулся и увидел: возле него - тот самый старик с бородой по грудь.

- Вставай, вставай, - говорит [старик]. Плохонький хур лежит возле него.


7 Старик взял его за руку и говорит: "Пойдем пить чай в другой наш дом". [Парень] встал. Как и прежде, крепко держится он на ногах. Ни спина, ни бедро не болят. Удивляясь, заходит он в дом. Одна старушка за столом чай разливает. За столом сидят те три девушки. Сел он с ними, наелся досыта всякой еды. После этого старик говорит ему:

- Выйдем на улицу, парень.


8 Вышли они вдвоем на улицу и отправились к горячему источнику, который стекал с горы. Искупался парень в аршане, вещи и одежду выстирал, и стало ему совсем хорошо. Вернулись обратно, старик принес парню красивую бурятскую одежду. Надев красивую одежду, парень стал разговаривать со стариком. Старик рассказывает: "Как услышали мои дочери твою игру на хуре, так потеряли сон и покой. Поэтому я тебя пригласил к себе. Сделай моим дочерям хур," - просит он. Сделал парень его дочерям одинаковые инструменты, что не различить, и научил их играть на хуре. Через некоторое время все трое играли так же хорошо, как он сам.


9 Ойн Лэхэй подарил парню хорошего коня, навьючив на него много соболей, белок, рысей, и поехал его провожать. Проводив парня почти до дома, он сказал:

- Я не должен показываться людям, и ты никому не проговорись о встрече со мной.

Вернулся парень домой, разбогател. Старшим братьям стало завидно.

- Откуда и как ты добыл такое богатство? - допытываются они.

А парень не стал им открывать тайну, а сам все богател, говорят, и богател.

Поделиться —
На нашем сайте собрана большая коллекция сказок на разных языках.

Проект “Байкальские сказки” создан в 2015 году для детей и их родителей, которые любят и читают сказки!

При копировании материалов ссылка на источник обязательна.

Мобильная версия

Яндекс.Метрика