1 Нэгэ хоёр хүбүүд байһан, аха дуу хоёр. Тэрэ хоёр үгытэй, үншэн байгаа.
— Зай, байза, бидэ яажа ами хоолойгоо тэжээхэ гээшэбибди, — гэжэ дүү хүбүүнээн ахан hypaa һэн ха.
— Эндэхэнэ долоон эльбэшэи гэжэ долоон хүбүүд байна. Эльбын һургуули заадаг, би энээндэш ошожо ло, гурбан үдэшэ эльбын һургуули заалгахамни, тиигээд бидэ хоёр эльбэ хэжэ ами хоолойгоо тэжээхэмнай гээшэб даа, — гэжэ дүүдээ ахань хэлээ ха.
— Зай, тиигыш даа.
2 Тиихэ гээд лэ ахань гурбан үдэшэ ошоо. Гурбан үдэшэ ошоод лэ, оройдоо һураагүй, дүү хүбүүниин гурбан үдэшэ хулгайгаар ошожо hypaa. Һурахадаа, ерээд иигэжэ хэлээ ахадаа:
— Зай, бишни эльбын һургуулида һурааб. Вишни бузар тарган морин болохоби. Зай, тиигээд, ахай, шн намай абаашаад, долоонэльбэшэндэ худалдахаш, яэгэ хормой алта эрээрэй, только что* хаэаараа бү мартаарай.
Үээдэй тарган мори хүтэлөөд ахань долоон эльбэшэндэ ошобо.
— Энэ морин наймаантайб, абаха гут?
— Юутэ юм бэ?
— Нэгэд хормой алта үгыт даа. Хормой алта абан гэхэдээ лэ, тэрэ хүншни хазаараа мартаад ябашаба ха.
3 Долоон эльбэшэн хутага шүбэгөө бэлдэбэ, алая гэжэ. Заримань хэлэнэ:
— Уһалая, шабайнь амтатай байха.
Заримань:
— Алая, алая! Шүтхэрэй уһалха! — гэжэ.
Тиигээд уһалха гэжэ хэлсээд лэ, уһалба ха. Уһалжа байхадан, уһан соо эагаһаиай ябахада, загаһан боложо хубилаад ла, тэрэ хүбүүн ябашаба. Тиихэдэн долоон эльбэшэн долоон сурхай загаһан болоод ло, намнаад ла ябашоо ха. Тиижэ долоон сурхайн барижа эдихэ болоходон, дээщээ харахадан, нэгэ шубуун ябажа ябаа. Шубуунда хубилаад ла ниидээд ябашоо, тиихэдэнь тэдэнь харсага болоод намнажа ошоо.
4 Намнажа ошоходон, нэгэ хада дээрэ лама данаида һуужа байһан хаш даа, тэрэ жэргэмэл ламын эбэр дээрэ унашоо һан хаш даа. Унашхадан, тэрэ лама татажа байһан эрхидээ шэнгээгээд, эрхеэ татажа һуухадан, долоон хүбүүд ерээд:
— Энээхэн эрхеэ манда үгэгты, — гэиэ хаш даа.
Эрихэдэнь, эрхеэ таһа хазаад хаяжархина ха, тэдэнь долоон тахяа болоод тоншоод, эрхииенъ эдижэ байна ха. Хүбүүн ламые намай табигты гэжэ гуйна ха. Табихадань, тэрэ хүбүүн долоон тахяа бултын тобор сохижо алана ха, долоон тахяан долоон хүн боложо үхэшэнэ ха.
5 Тиихэдэн лама хэлэнэ:
— Ай, шинии ганса ами абарха гэһэн аад, долоон хуниие алажархиба гээшэби. Ши бидэ хоёр яагаад энэ нүгэлөө арилгахабибди? — гэнэ. — Зай, яагаад арилгахаба гэхэдэ иимэ байна, нэгэ абар зандан модоной оройдо шэдитэ бурхан гэжэ байха, ши тэрэниие асара, — гээ ха. — Только что ши дуу гархагүйш. Дуу гараа һаа, ши асаржа шадахагүйш. Тиигээд лэ ошоходоо нэгэ һухэ абахаш, нэгэ үргэлхэ сумаа абахаш, нэгэ аргамжа абахаш. Тиигээд лэ тэдээнээ суглуулжа абаад ла, ошоод ло: "Үтэр энэ сумаа соом оро!" — гэхэш. Абар зандан модын гурба дахии орёогоод байхаш, ороол үгы һааш, таһар сабшахам гээд һүхөө далайхадаш ороходон, үргэлөөд, абяа гарангүй асархаш.
6 Ошходон, тэрэ бурхац байгаа, тэрээниие үтэр оро, үгы һааш hүxөөp сабшахам гэхэдэн, ороо ааб даа. Тиигээд лэ абаад ябаа.
— Нүхэр, хүбүүн, юрдөө, газар холо ло. Юу хүүгээ хөөрэлдэжэ ябая ла, — гээ.
Тиихэдэн лэ нөөхи хүбүүлнай дуугараагүй.
— Ши хөөрэхэ гээ һаа гэдэргээ дохи, өөрөө хөөрэхэ гээ һаа уруугаа дохи, — гээ ха.
— Та хөөрэгты, — гэжэ гэдэргэшээ дохео юм бэ даа.
7 Тиихэдэн тэрэ бурханш хөөрөө хащ даа:
— Нэгэ урдын урда сагта нэгэ үгытэй ганса үбгэн байгаа һан ха даа, ганса үнеэтэй. Ганса үнеэгээ һахижа байхадан, үнеэн түрэхэ байгаа, тугал гаргахадаа, тугал тархитай хүн гараа һэн ха гэжэ. Тиихэдэн лэ һурша номоео гаргажа ла, харбаха тһлдэ хһрэхэдэн
— Намда дурагүй хадаа, намайе табиита. Би энэ бүхы дэлхэйн амитанда туһа хүргэхэб гэжэ гараһан юумэнлэби, — гэжэ лэ хэлээ һэн ха даа.
8 Тиихэдэн тэрээниие табихадан, саашаа ябахадаал, өөрөө нэгэ газарта орходон, нэгэ хүн һуугаа һэн ха:
— Энэ ши хэн гээшэбши?
— Би Сагаан Тарба гээшэб. Ши хэмши?
— Би Тугал Масая гээщэб.
— Зай, нүхэсэхэмнай гу?
— Нүхэсэе, — гээд лэ сугтаа ябаа һэн ха саашаа.
9 Саашаа нэгэ голдо ортсодон, нэгэ хара хүн һуугаа һэн ха.
— Ши юун хүн гээшэбши?
— Би Хара Тарба гээшэб. Ши хэмши?
— Би Тугал Масан гээшэб. Зай, нүхэсэхэмиай гү?
— Нүхэсэе, — гээд лэ, сугтаа ябаа һэн ха саашаа.
10 Тиигээд гурбан хүн болоод саашаа гархадая, нэгэ хүхэ хүн һуугаа һэн ха.
— Ши хэн гээшэбши?
— Би Хүхэ Тарба гээшэб, хүдөөгэй.
Заа, гурбан Тарба, Тугал Масан нүхэсэжэ, ами хоолоо агнажа тэжээхэ гэлсээд лэ, ой соо ороод ябажа байтарьш, нэгэ ганса модон гэр байгаа һэн ха даа. Тэрэ гэр соо орходон, хүнэй байһан янзатай.
— Эндэ байрлаад лэ бидэ байе, — гэлсээд лэ, байрлаба.
11 Дүрбэн хүсэтэйшүүл, юумэндэщье диилдэхэгүй. Зай, байгаа һэн ха Гурбан үдэр гурбан Тарбанууд ла ээлжээлзэд эдеэгээ хэдэг байгаа, хуу агнадаг байгаа.
Нэгэ һамган ерээд лэ, намзйе эдеэлүүлыш гээд лэ бүхы эдеэень эдеэд ябашаха. Зай, хооһон үлөөд лэ, юу бэшэ саашан хэхэ юумэн байхаб, тэдэш тэрэ үшөө иимэхэн һамган ерээд, эдеэемнай эдеэд ошоо гэжэ хэлэдэггүй байгаа тэдэ Тарбануудшни.
Зай, тиигээд лэ Тугал Масан гансаараа үлөөд лэ,тэдэнэйгээ гүрөөһэ алахаа ощоходонь, эдеэ хэхэ гэжэ байба, гэнтэ нэгэ һамган ороод:
— Хүбүүн, налдда адихэ юумэ үгыш. — гэнэ ха.
— Үгы, болохо, болохо. Ши энээхэн хүнэг coo yha абаад ершэ, — гэнэ хүнэгэйнгөө оёорын бута сүмэ сохижорхёод. — Зай, тиигээд хоюулан эдеэ хээд эдижэрхихэбди, — гэнэ ха.
12 Газаа үргэбшэёо орхижорхёод ошоходоо, тэрэн үзэлэй томо хүхэ түмэр һамган болоод ошожо ябаа ха. Үһанда ошоходон, тэрэ гоожонхой хүнэгтэ юун уһан тогтохо һэм.
— Заа, энэ намайе наадалба, — гээд лэ тэрэ һамган үзэлэй сүхэлтай ерээ.
— Ши бидэ хоёр уээлсэе, алалсая! — гэнэ ха.
— Зай, хамаагүй.
Тиигээд туламын үзэхэдэн, тумэр аргамжа, түмэр үлиргэ, алха юумэн байна. Тэдэниин бултын абажа хаяжархёод, модон юумэ хээд, хоюулан наншалдаа-наншалдаа. Тэрэнээ сохёод ло, һамганаи шуһа уһын гаргаад ла үлдэжэрхёо.
13 Гурбан Тарба ерээ.
— Тааяар иимэхэн һамганда бүхы юумээ эдюулээт, яаһан зонуудабта. Үтэр мини хойноһоо ябагты! — гээд ошобо тэрэ нүхэндэ.
Ошходон, тэрэ эхэнэр энэ томо нүхэн руу оршоһон байгаа. Нүхэн соо орхо зүрхэтэй хүн үгы, гансал Тугал Масан ороо. Тугал Масан ороод хэлээ:
— Oohopoop таанад татаад байгаарайгты. Үхэһэн байгаа һаан, би oohopoo угзархаб, амиды байгаа һаан, би тэрэнтэй дайлалдахаб, — гээд һурша номоо ябаад ороо.
Орходон, орон дээрээ гараад үхэшэһэн, гэр соонь үгы юумэн үгы, алта мүнгэн, орой бүхы юумэн дүүрэн. Зай, тэрэ юумын абажа, үгөө-үгөө гурбан Тарбануудта.
14 — Зай, дууһаа, намай татажа гаргагты, — гэхэдэн, тэдэн аргамжаза табижархёо. Тиихэдэн Тугал Масан нүхэнэйнгөө оёорто үлөө. Үлэхэдөө, иигэжэ тангариг хэлээд үлөө: "Заа, би бүхы дэлхэйн амитанда туһа хүргэхэ гэжэ түрөө һэмби анханда, теэд минии туһа хүргэхэ байгаа һаамни, энэ нүхэнэй орой хүрэтэр арбаи хоёр һалаатай агар зандан модон ургаад байт", — гээ һэн ха
Арбан хоёр жэл болоод һэреэ. Һэрьхэдээ, тэрэ ургаһан зандан модоёо дамжаад гархадан, орой ло гурбан сагаан һэеы гэрнүүд байна, мал гэжэ дүүрэн. Түрүүшын лэ малшаиаар уудзахада: "Сагаан Тарбын малшанби, Хүхэ Тарбын, Хара Тарбын малшадбди", — гэнэ хуу. Тэрэ айлнуудта ороходонк "Сагаан Тарбын Һамгаиби, Хүхэ Тарбын Һамганби, Хара Тарбын һамганби", — гэлсэнэд.
15 — Тарбанууд хайшаа ошооб?
— Булта ан агнахаяа ошоо. Адууһанай мяхан хашартай болоод, ангай мяхан амтатай болоо.
Тиихэдэнь урдаһаан һурша номоо дэлгээд лэ ошоо һэн ха.
— Юрдөө, таанад иигээд лэ нүхэсэһэн зонлаад ла, иимэ һэшхэлгүй нүхэнэй оёорто намайе орхижорхёод, иигээд гараад баяжажархиһан аонууд гээшэбта, һамга юумэ абаад, ямар нүхэсэжэ байһаи нүхэдүүд гээшэбта, бултытнай харбажа алахамни, — гэхэдэн;
— Үгы, юрдөө, хайрлыш маниие, һамгатач юумэтэйн бултын абыша, орхииш манай амиие.
— Энэтнай намда хэрэггүй оройдоо, би үшөө саашаа ябахаб, таанад энэеэ эдлээрэйгты, — гээд саашаа ябаба ха.
Тиихэдэн:
16 — Тэрэ һамгыен абахаяа яагаа гээшэб, — гэжэ тэрэ хүбүүн дуугархадан, нөөхи бурхан байхагүй, үгы, дүүрөө, ошоо.
Зай, тиигээд лэ хоёрдохиёо ошоо, нөөхи бурханаа хоёрдохёо асараа.
— Нөөхи үльгэрөө хөөрэлдэе, — гэбэ.
— Үгы даа, шил хөөрэ, — гээд лэ хүбүүниин хэлээ ааб даа. "Одоол дуу гархагүйб даа", — гэжэ тэрэ хүбүүн һанажа ябана.
Зай, иигээд лэ хэлээ ха:
17 — Тугал Масаншни яба ябаһаар байтарын нэгэ гоё һайхан басаган ябаа һэн ха, гэшхэһэн газартан бадма сэсэг ургажа байна ха. Даха дахаһаар, тэрэ һайхан басагые хүсөөд лэ, бариха гэхэдэн — тэрэ басаган баригдаагүй, тэнгэридэ гаршоо һэн гэхэ даа Тэн-гэридэ гараад ла, тэнтэриин хаанай дунда басаган байгаа һэн ха.
— Зай, ши Тугал Масан гээшэгши? — гээ һэн ха тэнгэриин хаан.
— Тиимэл даа.
— Би арбан гурбан жэлдэ Хара Лусан хаантай дайлалдажа ядажа байнаби, ши намда хамһалсыш, би шамда дунда басагаяа эльгээгээ һэмби, асараа хаям даа. Үглөө үдзр харахадаш, юһэн сагаан буха минии сэрэг байха, Хара Лусан хаанай сэрэг хадаа юһэн хара буха байха. Үдэһөө урагша юһэн сагаан буха диилэхэ, үдэһөө хойшо юһэн хара бухан диилэхэ. Тон түрүүшын лэ буха — Хара Лусан хаан буха болоод байха, тэрэниие лэ харбаарай, — гээ һэн ха.
18 Тугал Масанай үдын хойто тээ тэрэ хара бүхые харбахадан, ори бархи табяад ла, тэрэ юһэн хара бухашни hөөprөө гүйлгэлдэжэ ябашаһан ха даа.
Тиигээд аэ Тугал Масан доошоо буугаад ла, тэрэ Хара Лусан хаанайда ошоод хархадан, тэрэ Хара Лусан хаан үхэжэ байна гэжэ уй хай үзэлэй юумэн боложо байна ха.
— Энэ юун хүн ерэбэ гээшэбши, энэ нюсэгэ шабган?
— Үзэлшэ, мэргэшэн, тиимэ хүнби. Үгы, яагааб теэд танай хаан?
— Үбдөөд байна.
— Яагаа бэрхэ юумэн гээшэб. Теэд ороод, хараад үзэел даа. Ямар юумхаебдаа, яагза юмхаеб.
Тиигээд ороо. Тиихэдэн өөрэйн һурша номон иигэзд тэрэ соходон байгаа ааб даа. Татаа тэрэнээ һөөргэн. Татахадан, тэрэ Хара Лусан хаан:
19 — Аргагүй ехээр амарбаб, эдэгээбэ даа энэш, би үхэхэёо болёоб, — гэжэ.
Наада найр хэжэ байһан һамбаандан һөөргөө орожо тэрэ Хара Лусан хаанайнгаа нөөхи һуршые саашан түлхижэрхёод, дэгдэшөө һэн ха даа тэрэш. Дэгдээд лэ ошоо ха даа. Тэрэ ошоод ло байхадань, тэнгэриин хаан иигэжэ хэлээ:
— Зай, иигээд лэ басагаарни һамга хээд лэ, гүрэн турыемни ши эзэлээд лэ, тэнгэриин хаан болоод байгыш даа, — гээ.
— Үгыбдээ, битнай хааншье боложо шадахагүйб, һамганшье намда хэрэггүй, би үшөө саашаа ябахаб, — гэжэ Тутал Масанпши хэлээ һэн ха.
20 Тиихэдэн тэрэ хүбүүнш баһа хэлэбэ гээшэб даа:
— Үгы, тэрэ хаанай басагаар һамга хэхэеэ яагаа гээшэб? Зай, нөөхи бурханиинь баһа үгы болшоо.
Гурбадхяа ошоо хаш даа. Гурбадхяа ошоходоо ло, оройдоо абяаш гараагүй, тэрэ бурханайнгаа хөөрэлдэе гэхэдэ хеерэлдееш үгы, иигээд лэ ерээ һэн ха гэжэ. Ерхэдээ лэ тэрэ даяанда һууһан ламадаа оруулжа:
— Одоол би нөөхи бурханиитнай асарааб, — гэхэдэн, үгы байгаа һэн ха дуу гархадан.
— Зай, гурба сүхэрөө, эрэ хүн гээшэ гурба сүхэрдэг, теэ туһа болохогүй байгааб даа гурба сүхэрһэнэй. Нүгэлнай арляа юм бэддаа, — гэжэ хэлэһэн байгаа.