1 Урдын урай сагта, уһан далайн шалбааг байхада, урасхал ехэ мүрэнэй горхон байха сагта, сахилдагай хүхэдэ, захын гавса модоной зулзаган байха сагта, загал эреэн бүгын инзаган байха сагта эээрдэ моритой Зээр Далан Мэргэн гэжэ байгаа бэлэй. Зэхэр Улаан Башаалай гэжэ басаган дүүтэй, Нарин Тойбон нохойтой, Нахин Шонхор шубуутай, араар дүүрэн адуутай, үбэрөөр дүүрэн үхэртэй байгаа. Үдэртөөл нэгэ арымгаа адууе ахиран эхирэн хуряадаг, үбэрэйнгээ адууе бүхэрэн ахиран хуряадаг. Хүүгэн дүүхэй Башаалайнь болбол альганай шэнээн торгоор арбан захатые бүтээдэг, хормойн шэнээн торгоор хорин захатые бүтээдэг.
2 Арынгаа адууе ахиран эхирэн хуряагаад, үбэрэйнгөө адууе бүхэрэн ахиран хуряажа ябатарнь, адуун дундань уушха шэнги улаан юумэ хэбтэбэ. Гүүгээ унагалба гээд ошоходонь, арбан табан тархитай Асууриин Шара мангадхай болобо. "Минин дэргэдэ юундэ ерэбэш", — гээд мангадхай сухалдаад, һуумэнь хоюулан дайсалдаха боложо, гурбан хоногой болзор хэбэ.
Гэртээ харяад, дүүдээ: "Таанараа хаана хадагалхабиб?' — гэжэ асууба. Сахюур сагаан хабсагайда ошобо. Нарин Тойбон нохойгоо баруун дүрөөнһөө уяад, Нахин Шонхор шубуугаа баруун мүрэн дээрээ даруулаад, хүүгэн дүүхэй Башаалайтаа һундалдуулаад, сахюур сагаан хабсагайда ошобо.
3 — Нарин Тойбон нохойтой, Нахин Шонхор шубуутай хүүгэн дүүхэй Башаалайгаа хадагалхал гэжэ ерэлэйлби. Сахюур сагаан хабсагай, хангис хэжэ үгытэ, — гээд хүбүүн хабсагайда хандаба.
Болзорто үдэртөө Болзоотойнгоо боро толгойдо ошожо, мангадхайтаяа дайсалдажа, зээрдэ моритой Зээр Мэргэн алуултаба.
Мангадхай хэрэгсэлтэ юумэеэ Зээр Далайн гэртэһээнь асархамни гэжэ ошобо. Гэртэнь ошоод ороходо, юуншье байбагүй.
— Эзэнтнай хаана ошооб? — гээд зөөриһөөнь һурахада;
— Мэдэнэгүйбди, — гэлдэбэ.
4 Мангадхай уурлажа, эд зөөрииень бута сохёод хаяба. Һүүлэй сагта барюулһаа һурахадань: "Сахюур сагаан хабсагайда ошохол гэлсээ һэн", — гээд хэлэбэ.
Мангадхай хабсаганда ошожо:
— Нарин Тойбон нохойгоо, Нахин Шокхор шубуугаа абаашаха гэжэ ерэлэйлби. Сахир сагаан хабсагай, хангис хэжэ үгыгэ, — гэбэ.
Тэдэнэй гаража ерэхэдэ, мангадхай ерээд байба. "Таанарые бултыетнай абаашахамни", — гэбэ. Хүүгэн дүүсэй Башаалай ошохогүйб гэжэ арсаба. Ошыт гэжэ ядаба. Ядахадаа мангадхай гурбан хоногой болзор хэбэ. Хүүгэн дүүхэй Башаалай мангадхайһаа тэрьедэн гүйбэ. "Бү тиигыш", — гэжэ ябаад аргадан намнаба. Түйсэтэй шуһа адхажа ябаад гүйбэ. Мангадхай хомхой аад, мүльһэн дээрэхи шуһа долёохо гээд хэлеэ няалдуулжархиһан байна.
5 — Хэле мүльһэн хоёрой хоорондуур сабшыш, — гэжэ мангадхай дуугарба.
— Аман хүзүүн, амаргал хүзүүн хоорондуугаарам сабша гэнэ гүш? — гээд тархииень таһа сабшажархиба.
Зээрдэ морёо баряад, үбһэнэй үзүүр эдюулээд, уһанай һайханиие уулгаад, үүлэ үндэгэ шэнги болгобо. Болзоотын боро толгой дээрэ ошожо, ахынгаа яһа уһые суглуулаад, орон дээрэнь, хүнжэл соонь хээд, үхэһэниие амидыруулдаг, үгытэйе баяжуулдаг тэнгэриин гурбан даянас гэдэгтэ ахынгаа хубсаһаар хубсалаад, номо һаадагые агсаад ябаба ха.
6 Ябажа ябахадаиь, нэгэ ойн дуида шара обоохой гэрһээ утаа гаража байба. Тэндэ орон гэхэдэнь, үбгэн хүгшэн хоёр һууба.
— Зээ, хүбүүн, хайшаа зорижо ябаабши? — гээд асууба. — Тэнгэриин гурбан даянаста ошохом.
— Зээ, эрэ хүниие ябуулан хэлэдэг, эхэнэр хүниие һуулган хэлэдэг гэгшэ бэлэй, — гээд, — тэндэ ошоходошни аян замда хоротон дайсан бэрхэл гэгшэ. Манай хүбүүн ошоһоор гурбан жэл болоо агша. Юушье үгы агша даа. Һалаал юм бэзэ.
7 Зай, тиихэдэнь тэрэ басаган нэгэ hoмoёo бурхандань хадхаад:
— Танай хүбүүн бидэ хоёрой һайн ябаа һаамнай, зула бадарха, муу ябаа һаамнай, утаан гараха, — гэжэ хэлээд мордобо.
Саашаа яба ябаһаар ябатарнь, харанхы бүрэнхы газарта аргагүй олон зон дээрэ оробо. Энэ саана ямар газарта ерэһэнээ хунуудһээ һуража ябаба.
— Энэ хара хунды бууранда эдюулбэ гээшэш, — гэбэ нэгэниинь.
— Би табан жэл болооб, би арбан жэл болооб, — гэхэ мэтэ зонууд ехэ олон байба.
8 Басаган номо һомоо татаад, һомонойнгоо оноһоо утаа гаратарань татажархиба. Тиижэдэ үүдэнэй шэнээн ялагар нүхэ гараба. Тэрээгээрнь ошожо хүнүүд гараба. Хойноһоонь үй түмэ амитан гаража, зсэм зүггүй ехэ юреел табиба.
Саашаа ябаад, хаан Хормостындоо хүрэбэ, гурбан даянасай байһан газар оробо.
— Би таанарые абаашажа нүхэдые хэхэм, — гэжэ хэлэжэрхибэ.
9 Гурбан дзянас ехэ шэнжэлээд:
— Маниие мэхэлхэнь бэшэ аа гү? Баруун нюдэнь эүүнэй һүбэндэ шэлэһэн хэбэртэй, — гэбэ ехэнь.
Дундахинь шэнжэлээд;
— Би, хари, юуншье юм ааб гэжэ һананаб. Баруун долёоборынь зсурабшада элэһэн хэбэртэй.
Эгээ багань болоходоо эрдэм бэлиг ехэтэй хадаа дууһан мэдээд байна, тинмэ бэшэ гээд хэлэнэ.
Зээ, ехэнь болоходоо: "Би мунвв һуни үбгэнтэйгөө дэрэ нэгэсэхэм", — гэба
— Дэрэ нэгэсэхэмнай гэжэ байнал, яаха гээшэбибди? — гэжэ моринЬоо һураба.
— Ямар унтаха хэбтэхээ һанаабта? Моримнишье, бэемнишье еврэгуй гээд эмээллээрэй. Би ехэ мухдрихаб, — гэбэ.
10 Тиигэжэ һуниие унгэргэбэ. Үглөөдэрынь болоходсхк
— Эидэхи уһанда сэнгэе гэнэл, — гэхэдэнь, моринь:
— Бордо загаһанзй толгой харбажа абаад. өөрынхидөө хабшуулаад, уһанда орожо сэнгээд гара, — гэбэ.
Моринойнгоо эахяа заабарииень бэелүүлбэ.
"Зураһан газараарни ябаарайгты, түгэрөөлһэн газартам хонооройгты;п, — гэжэ гурбан даянаста хэлээд, гэр тэзшээ ябаба. Гэртээ ерэжэ морёо табяад, ахадаа гурбан даяиасые асарһанаа хэлэбэ. "Бургааһанай боро туулай боложо хубилбаб", — гэжэ бэшэг бэшэжэ, эмээлэйнгээ нюурта няагаад ябашаба.
11 Тэнгэриин гурбан даянасай ерэхэдэ, хэншье үгы байба.
— Энэш үхэһэн хүндэ мэхэлүүлжэ ерээ байналди. Харижа гэртээ бусая даа, — гээд хоёр ехэнь хэлэбэ.
Багань;
— Бидэ юунэй түлөө үхэһэниис амидыруулдаг, үгырһэниие 6аяжуулдаг намтартай уладууд һэмбибди.
Хоёрдохинь зүбшөөгөөд, байха болобо.
— Яһа уһан, эблэрзэд орхи! — гээд ехэнь ороходоо хэлэбэ.
— Мяха шуһань эблэрэг! — гээд дундахинь хэлэбэ. Багань ороходоо:
12 — Ами гол оро, мүнхэ наһатай боло! — гэжэ оробо.
Тиихэ сагтань тэрэ үхэһэн хүн:
— Оо, яагаа удаан унтаабиб, — гэжэ бодожо ерэбэ.
Эмээлэйнгээ нюурай бэшэг хаража байгаад, өөрөө ошоһон янзаар:
— Аян замда харшаг шалтагаан үгы, сайн ябажа ерэбэ гүт? — гэжэ байгаад хөөрэлдэбэд.
Зээр Далай Мэргэн агнуури хэдэг болобо. Тиигээд ябатараа нэгэ туулай хараад, харбаха гэхэдэнь: "Абгай, абгай, намайе бү харба", — гэбэ. Хүн бэеэ туулаймнай бэелжэ, түрэһэн дуунь боложо, ойн дунда уурхай барижа угөөд, ахань гэртээ бусаба.
13 Агнуурида гараха бүридөө ан гүрөөһэнэйнгеэ мяха шүлэнһөөнь дүүдээ үгэхэ, шүрбэһэ утаһанһаань үгэдэг болобо. Хоёр «сэ эхэнэрыкь юутэй, хэнтэй болоһыень тухайлна. "Мяха шүлэмнай дутуу ерэдэг болобо", — гэжэ хэлсэбэ.
Нэгэ агнуурида гарахадань, хүбүүнэй бүһэнэйнь хойноһоо улаан yтaha оруулаад, баряад дахажа гараба. Ойн дунда ошоод, заахай гэртэ ороод, саашаа гараад ябаба. Тиихэдэ тэрэ хоёр һамгад ошоод үүдэ татан гэхэдэнь, тэрэнъ тээгэтэй байба. Үүдыень нээжэ ороод, гурбуулан хөөрэлдэжэ оробод: “Ши бидэнһээ бү айгыш. Шинии хоёр ехэ бэргэдшни* айлшалжа ерэбэ бэшэ гүүбди".
14 Сай шануулжа хүндэлүүлээд, гурбуулан бэһэлиг нюужа наадаа. Наадажа байтараа хоолой руунь алтан бэһэлигээ хаяад, хахазжа алажархиба. Зээр Далай Мэргэн агнууриһаа ерэхэдээ, дүү гэдэг Башаалайнгаа наһа барашоод байхыень хараба. Гэртээ ерээд:
— Гурбан үлэгшэд, газар дээрэхи ганса дүүемни хэнтнай алааб, хэлэгты үтэр! — гэбэ.
Тиихэдэнь:
— Би гэрһээшье гараагуйб, хоёр ехэ эгэшэнэрни бүһэнэй хойноһоо улаан yrahaap баряад гаража ошолсоо бэлэйл.
— Зээ, тиихэдээ хоёр ехэ хүгшэд, далан шаргагшаняй һүүл хэрэгтэй гү, далан ханшарын эрэ хэрэгтэй гү? — гэжэ хэлээд, далхи сагаан азаргадайгаа һүүлһээ уяад, хоёр ехэ һамгадаа хумхиин тооhoop үгы хэбэ.
15 Дүүгээ хадагалха сагтаа ооһортой хайрсагта хээд, тэрээгүүр ябадаг һохор хара бутан эбэрһээ үлгэжэрхибэ. Хагсуу забха болоод, тэрэ бугань үгы болошобо. Хагсуу забхада төөреэд, хариин газарта Хартаганаан хаанай барлаг үбгэнэй гэрые ошожо дайраба. "Зай, алдамад! Энэ хаанай шаранууд гэр дайрахаГ — гэжэ барлаг үбгэн сойхор һухэеэ бата шүүрэн абана. Гараад шэдэн гэхэдэнь, хайрсагтай буга байжа байба. Хайрсагьш хар-яр гээд унаба. Тиихэдэ нялха үхибүүн хайрсагһаан унаад хэбтэбэ. Хажууданъ алтан биһэлиг унаһан байба. Тэрэ барлаг үбгэн нялха үхибүүе абажа тэжээгээд, утаа үзэсхэлтэй гоё дорюун басаган болобо. Барлаг үбгэнэйнгөө басагании Хартаганаан хаанай хүбүүн абажа памга хэбэ. Үхибүүтэй болобо.
Тиигээд байтарнь, Зээрдэ моритой Зээр Далай Мэргэндэ энэ мэдээн дуулдаба. "Хартаганаан хаанай барлаг үбгэнэй һохор бүгын үбэрһөө хайрсагьшь бута шэдэжэ абаһан басаган Хартаганаан хаанай бэрэ боложо, үхибүүтэй болоод байна", — гэжэ дуулдаба.
16 Зээр Далай Мэргэн мориндоо мордожо ябаба. Хартаганаан хаанайда хүрэхэдэнь, хэншье үгы. Үлгытэй үхибүүтэй нэгэ хүгшэн һууба. Хөөрэлдэхэ гэхэдэнь, үгэеэшье дуугарха дурагуй һууһанаа, газаашаа гарашаба. Гзэаа гараха һамбаандань, үхибүүгынь шэлисээд орилуулба. Хүгшэн газааһаа яаража гүйжэ ерээд буубэйлхэдээ; "Зээхэй, Зээр Далай Мэргэнэй зээхэй бэлэйт, Зэхэр Улаан дүүхэй Башаалайн бэлэйш", — гэжэ байгаад бүүбэйлбэ. Тиихэдэнь мннпи дүүгэй үхибүүн ха юм гэжэ мэдээд:
— Энээнэй эхэнь хаана гээшэб? — гэжэ асууба.
— Энэ урда түрэдэ ошоо.
Түрэ дээрэнь ошожо, дүүтэйгээ уулзажа, сэдьхэлээ дүүрэжэ гэртээ ерэжэ, бага хүгшэнтэйгөө ан бун жаргаба.